Ο Σταμάτιος (Στάμος) Κάψας ή καπετάν Χάψας ήταν οπλαρχηγός της Ελληνικής επανάστασης του 1821 από τη Χαλκιδική. Γεννήθηκε σε ένα χωριό της Χαλκιδικής στα τέλη του 18ου αιώνα. Μετοίκησε σε νεαρή ηλικία στη Συκιά Χαλκιδικής προς αναζήτηση εργασίας. Σύντομα ήρθε σε ρήξη με τους τοπικούς Τούρκους άρχοντες και ξεκίνησε κλέφτικη δράση στην περιοχή του Πολυγύρου. Κατά το ξέσπασμα της επανάστασης, ο καπετάν Χάψας ήταν χωροφύλακας της Ιεράς Κοινότητας Αγίου Όρους, στις Καρυές.
Στις 23 Μαρτίου του 1821 ο Εμμανουήλ Παπάς αποβιβάστηκε στη χερσόνησο του Άθω μεταφέροντας όπλα και πολεμοφόδια με καράβια. Εκεί συναντήθηκε με τον Στάμο Κάψα και προχώρησαν στη συγκρότηση του επαναστατικού στρατού. Η φήμη του έχει φτάσει μέχρι τη Θεσσαλονίκη, όπου οι Θεσσαλονικείς περιμένουν να τον υποδεχτούν ως απελευθερωτή. Τότε του προσάπτεται και το προσωνύμιο «καπετάν Χάψας», με την έννοια ότι «έχαφτε (= έτρωγε) τους Τούρκους».
Συμμετείχε σε πολλές μάχες, όμως η τελευταία του ήταν η μάχη των Βασιλικών. Σε αυτήν η αυτοθυσία και ο ηρωισμός του καπετάν Στάμου Χάψα ήταν συγκινητικοί, καθώς αγωνίστηκε μέχρις εσχάτων, ώστε να εξασφαλίσει τη σωτηρία των αμάχων. Στο πεδίο της μάχης, στις 10 Ιουνίου 1821, έξω από τα Βασιλικά στους πρόποδες του βουνού Βούζιαρη και ύστερα από σφοδρή μάχη σκοτώθηκαν και οι 64 αγωνιστές, ένας από τους οποίους ήταν κι ο καπετάν Χάψας.
Σήμερα στο σημείο αυτό έχει κατασκευαστεί μνημείο αφιερωμένο στη θυσία των αγωνιστών. Στη μαρμάρινη πλάκα αναγράφεται:
ΤΟ ΜΑΚΕΔΝΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΕΝΟΣ ΠΡΟΜΑΧΕΙ
ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΩΝ.
Ενδεικτικό της παλικαριάς που επέδειξε ο καπετάν Χάψας είναι ότι τον είδαν να ορμάει με το σπαθί στο χέρι και ένα μαχαίρι στα δόντια, στον κύριο όγκο του τουρκικού στρατεύματος. Έτσι, ήρωας μέχρι το τέλος έδωσε την ζωή του για την πίστη και την πατρίδα ο καπετάν Χάψας!
