Όπως οι ένδοξες σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας μαρτυρούν, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 συντάραξε ολόκληρη την Ελλάδα. Άνδρες και γυναίκες κάθε ηλικίας προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στην επί 400 χρόνια δοκιμαζόμενη πατρίδα τους, που στέναζε από το βάρος του τουρκικού ζυγού.
Από αυτήν την πανεθνική προσπάθεια δεν μπορούσε να λείψει και ο ιερός κλήρος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων αιώνων σκλαβιάς η Εκκλησία κράτησε άσβεστη τη λαμπάδα της πίστης και της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων.
Ένας από τους πολλούς φιλότιμους εργάτες της Εκκλησίας που θυσίασε τη ζωή του σ’ αυτή την προσπάθεια ήταν ο Επίσκοπος Κίτρους Μελέτιος ο Α’ (κατά κόσμον Μελέτιος Κυριακού). Για τον ιερομάρτυρα πολύ λίγα είναι γνωστά. Καταγόταν από το νησί της Άνδρου ή κατ’ άλλους από τον Κολινδρό Πιερίας, όπου και διατέλεσε επίσκοπος στην επαρχία Κίτρους (βρίσκεται στα βόρεια του νομού Πιερίας) από το 1815. Υπήρξε αφιλοχρήματος, ως πραγματικός Ορθόδοξος, αποφεύγοντας να αποκτήσει περιουσία κατά τη διάρκεια της αρχιερατείας του.
Όταν ξεκινάει ο επαναστατικός αγώνας στη Θεσσαλονίκη, ο Άγιος Μελέτιος συνεχίζει να εκτελεί κανονικά τα καθήκοντά του ακόμη και όταν αντιλαμβάνεται ότι τα πράγματα δυσκολεύουν. Πληροφορείται ότι μητροπολίτες κι αρχιερείς βρίσκονται στην Κωνσταντινούπολη φυλακισμένοι από τις 10 Μαρτίου 1821 και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ έχει απαγχονιστεί στις 10 Απριλίου του ιδίου έτους. Έβλεπε και από την άλλη πλευρά την αυξανόμενη επιθετικότητα του Γιουσούφ μπέη (του Τούρκου διοικητή), αλλά δεν σκέφτηκε ούτε μια στιγμή να εγκαταλείψει τη Θεσσαλονίκη και το ποίμνιο που του είχε εμπιστευτεί η Εκκλησία, ειδικά αυτές τις δύσκολες στιγμές.
Η κατάσταση στη Θεσσαλονίκη έγινε δραματική τον Μάιο του 1821. Την περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα ο Χαϊρουλάχ (Τούρκος δικαστής):
«Η Θεσσαλονίκη, η ωραία τούτη πόλη, που στολίζει σαν σμαράγδι το τιμημένο στέμμα σου μεταβλήθηκε σε ένα απέραντο σφαγείο. Ο μουτεσελήμ Γιουσούφ μπέης διέταξε τους δικούς του να γυρνούν στους δρόμους της πόλης και να σκοτώνουν αλύπητα κάθε άπιστο που θα συναντούσαν. Από την εκδικητική μανία του Γιουσούφ δεν γλίτωσε ούτε ο Μελέτιος, ο οποίος θεωρήθηκε ότι έχει ενεργή συμμετοχή στο επαναστατικό κίνημα και γι’ αυτό συνελήφθη άμεσα μαζί με τον εφημέριο του αγίου Μηνά, τον παπα-Γιάννη. Το μαρτύριο του επισκόπου και του παπα-Γιάννη είναι φρικτό. Τους φέραν δεμένους και τότε ράγισε η καρδιά μου, βλέποντας τον Μακάρ εφέντη (Άγιο Μελέτιο), με τα άσπρα του γένια και τα μακριά μαλλιά του ακατάστατα, να παραδίδεται στα χέρια του κόσμου και να κομματιάζεται στη μεγάλη πλατεία του Καπάνι (κοντά στη σημερινή Πλατεία Αριστοτέλους). Ενός άλλου γέροντα σεβάσμιου, του παπα-Γιάννη, της εκκλησίας του Μηνά εφέντη, του έκοψαν τα πόδια και τα χέρια και του έβγαλαν τα μάτια του».
Στις 21 Ιουλίου του 1821 φυλακίστηκε. Μετά τη φυλάκισή του, παραδόθηκε στον τουρκικό όχλο, ο οποίος τον κατακρεούργησε στην αγορά Καπάνι (κοντά στη σημερινή Πλατεία Αριστοτέλους). Έτσι, μάρτυρας για την πίστη του στον Χριστό και για την αγάπη του στο ελληνικό έθνος, ο Επίσκοπος Μελέτιος παρέδωσε το πνεύμα κι έλαβε το στεφάνι της Αγιότητας.
Ο ιερομάρτυρας επίσκοπος Κίτρους Μελέτιος, όπως και ο παπα-Γιάννης, πλήρωσαν με την ζωή τους την αγάπη για το ποίμνιό τους, την Εκκλησία και την πατρίδα. Ένας ακόμη αρχιερέας, μαζί με τον εφημέριο του ναού του Αγίου Μηνά, πότισε με το αίμα του το δένδρο της ελευθερίας και συνέβαλε με τη θυσία του στην τελική απελευθέρωση του τόπου. Οι Τούρκοι δεν συγχώρεσαν ποτέ την ανάμειξή του στη επανάσταση του ’21.
Ο Μάρτυρας επίσκοπος συγκαταλέγεται στη χορεία των Νεοϊερομαρτύρων. Μια χορεία που συγκέντρωσε πάνω της, σε όλη τη μακρόχρονη περίοδο της Τουρκοκρατίας, το μίσος, τη θρησκευτική υστερία και τον φανατισμό των Οθωμανών περισσότερο από κάθε άλλον, γνωρίζοντας την εκδικητική τους μανία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι σε πολλές περιπτώσεις είχαν τη δυνατότητα αρκετοί από αυτούς τους αγίους αρχιερείς – και ο Άγιος Μελέτιος ανάμεσά τους – να γλιτώσουν και να αποφύγουν το μαρτύριο. Αντί αυτού όμως, προτίμησαν το μαρτύριο και τον θάνατο. Η θυσία τους δεν πήγε χαμένη, αφού έγινε ισχυρό μέσο χαλύβδωσης και στερέωσης του φρονήματος των Ελλήνων για ελευθερία. Το αίμα τους πότισε και θέριεψε το δένδρο της Ελευθερίας και της Ορθοδοξίας.
Η μνήμη του τιμάται στις 21 Ιουλίου.
