Ο ρόλος των γυναικών στον Μακεδονικό αγώνα

 Εξέχουσα θέση στο πάνθεον των μορφών του Μακεδονικού Αγώνα κατέλαβαν γυναίκες επώνυμες και ανώνυμες, αστές αλλά και αγρότισσες. Οι τοπικές επιτροπές άμυνας των χωριών στηρίζονταν κατά μεγάλο μέρος στη συνδρομή του γυναικείου πληθυσμού: περίθαλψη τραυματιών, μεταφορά πολεμοφοδίων και τροφοδοσία αντάρτικων ομάδων, προώθηση εμπιστευτικών εγγράφων.
 Τον αγώνα πλαισίωσαν δεκάδες επώνυμες γυναίκες, αφού οι ανώνυμες της μακεδονικής υπαίθρου έμειναν στην αφάνεια. Αξίζει να μνημονευθούν οι πλέον γνωστές περιπτώσεις, όπως η Ελένη Παπάζογλου από τη Θεσσαλονίκη, γνωστή με το ψευδώνυμο Μπουμπουλίνα, η οποία αποτέλεσε μια πολύτιμη συνεργάτιδα του προξένου Λάμπρου Κορομηλά. Ακόμη, η Αμαλία Οικονόμου από το Σιδηρόκαστρο, η Μαρία Κυράτσου από τη Βέροια, η οποία δολοφονήθηκε από βουλγαρική συμμορία, η Άννα Σωτηριάδου από τη Στρώμνιτσα και η Αικατερίνη Βαρελά. Η τελευταία δολοφονήθηκε στο σπίτι της, στα Γιαννιτσά, τον Δεκέμβριο του 1906, ενώ η κόρη της, Ελισάβετ, εντάχθηκε στο αντάρτικο σώμα του Καπετάν Γκόνου και πολέμησε στο πλευρό του.

Οι δασκάλες Μακεδονομάχοι

 Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στις δασκάλες του Μακεδονικού Αγώνα, οι οποίες καταγράφηκαν στην Ιστορία και η ανάμνηση της εθνικής δράσης των οποίων διατηρήθηκε ως σήμερα στις μνήμες των Μακεδόνων. Στον παρακάτω πίνακα περιλαμβάνονται τα ονόματα των ηρωϊδων δασκαλών που έλαβαν μέρος στον αγώνα για τη λευτεριά.