Είναι ένα από τα πιο παλιά παραδοσιακά τραγούδια που καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1824 από τον Γάλλο ιστορικό και περιηγητή Κλωντ Φοριέλ. Ένα τραγούδι με ηρωικό χαρακτήρα, που μας πληροφορεί για την ζωή των Kλεφτών και των Aρματολών. Αναφέρεται στην δράση τους στην περιοχή του Βάλτου στην νότια Πίνδο. Τα βουνά του Βάλτου, το Μακρυνόρος και τα Ακαρνανικά Όρη, έγιναν στον καιρό της τουρκοκρατίας, καταφύγιο και ορμητήριο της κλεφτουριάς.
Ήταν συνηθισμένη ευχή εκείνα τα χρόνια «Να γίνεις κλέφτης στ’ Άγραφα κι αρματολός στο Βάλτο». Στα μέρη του Βάλτου και των Αγράφων έδρασαν ονομαστοί κλεφταρματολοί όπως ο Κατσαντώνης, ο Γώγος Μπακόλας, ο Μπουκουβάλας, ο Ίσκος (που μεγάλωσε τον μικρό Καραϊσκάκη ως ψυχογιό) και άλλοι.
Οι κλέφτες εκεί ανέπνεαν τον αέρα της λευτεριάς. Όχι μόνο δεν υποτάσσονταν αλλά και φοβέριζαν τον Κατή (τον Τούρκο διοικητή) της Άρτας πως θα της κάψουν τα χωριά, που ήταν πλούσια τούρκικα τσιφλίκια στην πεδιάδα της.
«…προσκυνούνε τον Δεσπότη…». Ηρωισμός, μάχες, σκληρή ζωή αλλά και πίστη στον Χριστό και σεβασμός στην Μητέρα Εκκλησία, σαν το βασικότερο στοιχείο της εθνικής συνείδησης. Η βαθιά σχέση της Εκκλησίας με τα παιδιά της φαίνεται σε πολλά δημοτικά τραγούδια.
Κάτω στου Βάλτου τα χωριά,
Ξηρόμερο και Άγραφα,
και στα πέντε βιλαέτια
φάτε, πιέτε, μωρ’ αδέρφια.
Εκεί είν’ οι κλέφτες οι πολλοί,
ούλοι ντυμένοι στο φλουρί,
κάθονται και τρών και πίνουν
και την Άρτα φοβερίζουν.
Πιάνουν και γράφουν μια γραφή
και φοβερίζουν τον κατή,
γράφουνε και στο Κομπότι,
προσκυνούνε τον Δεσπότη.
Βρε Τούρκοι, κάτσετε καλά,
γιατί σας καίμε τα χωριά!
Γρήγορα τ’ αρματολίκι,
γιατ’ ερχόμαστε σαν λύκοι!
Τ’ Ανδρούτσου η μάνα χαίρεται
Του Διάκου καμαρώνει
Γιατί έχουν γιους αρματωλούς
Και γιους καπεταναίους
Ανδρούτσος φυλάει τη Γραβιά
Διάκος την Αλαμάνα
