Τι προηγείται, η μελωδία ή το κείμενο;

Το χάρισμα της υμνογραφίας, διότι περί χαρίσματος πρόκειται, είναι ένα ιδιαίτερο χάρισμα που δίδει το Άγιο Πνεύμα σε ορισμένους ανθρώπους, ώστε να μπορούν να συνδέουν τα νοήματα με τις κατάλληλες μελωδίες και να παράγουν τα τροπάρια που εμείς γνωρίζουμε σήμερα και χαιρόμαστε να ψάλλουμε.

Όπως έχουμε πει και άλλοτε, η μουσική που χρησιμοποιείται στην εκκλησιαστική μουσική βασίζεται στην αρχαιοελληνική μουσική και τα διαστήματα αυτής, με τα τετράχορδα και τη διάκριση των ήχων. Βέβαια, έγιναν ορισμένες προσαρμογές και δεν χρησιμοποιούνται όλα τα ακούσματα που μπορούν να παραχθούν, αλλά μόνο αυτά που βοηθούν τον πιστό να συγκεντρωθεί στα νοήματα και να ανεβεί ο νους του στον ουρανό.

Αρχικά, δεν υπήρχε μουσική στις λατρευτικές συνάξεις, αλλά μόνο ανάγνωση. Και όταν έπρεπε οι πιστοί να πουν κάτι όλοι μαζί, το έλεγαν. Αργότερα, όμως, επειδή γινόταν χασμωδία και θόρυβος στις λατρευτικές συνάξεις, όταν έγιναν περισσότεροι οι Χριστιανοί και ο καθένας έλεγε τα λόγια όπως ήθελε, αποφασίστηκε να μην τα λένε όλοι οι Χριστιανοί αλλά μόνο ορισμένοι, με ιδιαίτερη ευλογία. Κι αργότερα, είδαν οι Πατέρες επίσης ότι ο λαός παρέμενε στον ναό και άκουγε με περισσότερη ευχαρίστηση τα ψυχοσωτήρια διδάγματα.

Κατόπιν, συγκεκριμένοι άνδρες, αλλά και γυναίκες, κωδικοποίησαν τη μουσική, χώρισαν τους ήχους και άρχισαν να ορίζουν τη δομή και τις μελωδίες των τροπαρίων. Διαφορετικές μελωδίες έχουν τα απολυτίκια, άλλες οι κανόνες, ξεχωριστές τα εξαποστειλάρια. Το κάθε είδος τροπαρίων έχει και τη δική του χαρακτηριστική μουσική. Όμως, πώς τις αποφάσισαν;

Με τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, το οποίο τούς άνοιγε τα αυτιά της ψυχής και τον νου ώστε αρχικά να συλλάβουν τα υψηλά νοήματα, να βρουν τις κατάλληλες λέξεις να τα αποδώσουν και κατόπιν να παράξουν την κατάλληλη μελωδία.

Αυτό ωστόσο συνέβη στην πρώτη φάση της δημιουργίας των τροπαρίων και των κανόνων, διότι αργότερα, πατώντας πάνω στα μουσικά μοτίβα που είχαν ήδη δημιουργηθεί, άλλοι υμνογράφοι και μελωδοί συνέθεσαν άλλα τροπάρια χωρίς όμως να συνθέτουν νέες μελωδίες, γι’ αυτό και τα απολυτίκια μοιάζουν μεταξύ τους και αν γνωρίζει κάποιος το ένα, μπορεί να πει και το άλλο.

Ἀπολυτίκιον Ἁγίου Μακαρίου.

Τῆς ἐρήμου πολίτης καὶ ἐν σώματι Ἄγγελος, καὶ θαυματουργὸς ἀνεδείχθης, θεοφόρε Πατὴρ ἡμῶν Μακάριε, νηστείᾳ, ἀγρυπνίᾳ, προσευχῇ, οὐράνια χαρίσματα λαβών, θεραπεύεις τοὺς νοσοῦντας, καὶ τὰς ψυχὰς τῶν πίστει προστρεχόντων σοι. Δόξα τῷ δεδωκότι σοι ἰσχύν· δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διὰ σοῦ πᾶσιν ἰάματα.

Σύμφωνα με το παραπάνω απολυτίκιο ψάλλονται πολλά άλλα απολυτίκια αγίων, όπως και αυτό της Αγίας Σκέπης, του ύμνου του Διδασκαλείου. Όμως, αν αλλάξει ο αριθμός των λέξεων, αν οι λέξεις δεν είναι σωστά βαλμένες, δεν μπορεί να ψάλλει κάποιος σωστά ένα απολυτίκιο, γιατί στην μελωδία που γνωρίζει και προσπαθεί να πει, θα βρίσκει πολλά εμπόδια.

Άρα παίζουν ρόλο και τα εξής στοιχεία όσον αφορά τη δημιουργία ενός τροπαρίου:
ο ήχος, το μέτρο και ο τονισμός.