Το Μεγάλο Απόδειπνο χωρίζεται τροπόν τινά σε 3 μέρη ή και παραπάνω, αναλόγως πώς θα γίνει ο χωρισμός. Με μια ματιά στο παρακάτω διάγραμμα, μπορούμε να διακρίνουμε ότι δύο στοιχεία, το Τρισάγιον και το Δεῦτε προσκυνήσωμεν… επαναλαμβάνονται πολλές φορές. Το πρώτο 5 ενώ το δεύτερο 3. Μετά το πρώτο, το Τρισάγιον, βλέπουμε ότι ακολουθούν διάφορα τροπάρια, ύμνοι και ευχές ενώ μετά το Δεύτε προσκυνήσωμεν… παρατηρούμε ότι ακολουθούν πάντοτε ψαλμοί από το ψαλτήρι του προφητάνακτος Δαβίδ.
Το πρώτο μέρος τελειώνει με την ευχή του Μεγάλου Βασιλείου ενώ το δεύτερο μέρος τελειώνει με την ευχή του Αγίου Μαρδαρίου. Στην ακολουθία του Μεγάλου Αποδείπνου διαβάζουμε 10 ψαλμούς, σε αντίθεση με του Μικρού που διαβάζουμε μόλις 3. Το τρίτο μέρος του Μεγάλου Αποδείπνου πλην ορισμένων σημείων είναι σχεδόν ίδιο με του Μικρού και περιλαμβάνει τις γνωστές μας ευχές: Ὁ ἐν παντὶ καιρῷ… Ἄσπιλε, ἀμόλυντε… Καὶ δὸς ἡμῖν, Δέσποτα…
Όλοι οι ψαλμοί του Αποδείπνου είναι κατ’ εξοχήν ψαλμοί μετανοίας και ψυχικής συντριβής. Κλείνει δηλαδή η ημέρα, με την τελευταία ακολουθία, που είναι το Απόδειπνο, γεμάτη κατάνυξη, αυτοέλεγχο και παράκληση για το έλεος του Θεού.
Την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής έχουμε τη διαφοροποίηση ότι κάποια τροπάρια, που τον υπόλοιπο καιρό διαβάζονται, αυτήν την περίοδο ψάλλονται κατανυκτικά και με πολύ γλυκείς μελωδίες, όπως το Μεθ’ ἡμῶν ὁ Θεός… που είναι στίχοι από τους λόγους του προφήτου Ησαΐου και αφορούν την επί γης παρουσία του Κυρίου. Μπορείτε να το ακούσετε παρακάτω διαβάζοντας παράλληλα τους στίχους.
Κλικάρετε την εικόνα για να τη δείτε σε μεγάλη ανάλυση.
Οι στίχοι αυτοί έχουν επιλεγεί για να μας δείξουν ότι στον αγώνα τον πνευματικό δεν είμαστε μόνοι αλλά έχουμε και βοηθό, όχι κάποιον άνθρωπο ή κάποιον άγγελο, αλλά αυτόν τον Ίδιο τον Θεό που έγινε άνθρωπος για να μας σώσει και να μας βοηθήσει να κατορθώσουμε τη σωτηρία μας.
Στη συνέχεια διαβάζονται τροπάρια που αφορούν τη νυκτερινή μας πνευματική πορεία, όπου πάλι ζητούμε από τον Θεό να μας προστατεύει από τα βέλη του πονηρού και να μας βοηθήσει να μην αμαρτήσουμε.
Έπειτα ψάλλουν οι χοροί πάλι αντιφωνικά, μία ο ένας μία ο άλλος, στίχους όπου ικετεύουμε όλους: από τον Ίδιο Τριαδικό Θεό, τα Χερουβίμ και τα Σεραφείμ, που περιτριγυρίζουν τον θρόνο Του και όλες τις αγγελικές δυνάμεις, την Παναγία Μητέρα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, τους αγίους -της Παλαιάς και της Καινής, να μας βοηθήσουν στον πνευματικό αγώνα. Όλες τις κατηγορίες των αγίων όντων, αγγέλους και ανθρώπους, με πρώτη και καλύτερη την Παναγία, τις επικαλείται ο Χριστιανός ως συμμάχους στον αγώνα κατά των πονηρών πνευμάτων.
Ακολουθεί το Πιστεύω, η ομολογία μας ότι ασπαζόμαστε την αληθινή πίστη, χωρίς αλλοιώσεις και αιρετικές διδασκαλίες και κατόπιν για δεύτερη φορά οι ψάλτες (ή οι πιστοί κατ’ ιδίαν που ξέρουν να ψάλλουν) ψάλλουν στίχους που ζήτουν από όλες τις ομάδες που προαναφέραμε, μονάχα που αυτή τη φορά τις λέμε διαφορετικά, με άλλη κατάταξη, πιο σωστή εκκλησιολογικά.
Και φτάνουμε στο δεύτερο Τρισάγιον, μετά το οποίο ακολουθούν τροπάρια που αλλάζουν αν τυχόν υπάρχει εορτή. Τα τροπάρια αυτά, όταν δεν υπάρχει εορτή, είναι πάλι δεητικά, γεμάτα συντριβή και παράκληση προς τον Θεό για έλεος και προστασία· διδάσκουν δε στον άνθρωπο να αναγνωρίζει ότι χωρίς τη βοήθεια του Θεού είναι ένα τίποτα και εύκολο θύμα για τον διάβολο και τους πονηρούς του αγγέλους.
Κατόπιν λέμε 40 φορές το Κύριε Ἐλέησον, Δόξα, καὶ νῦν. Τὴν τιμιωτέραν… και διαβάζουμε την ευχή του Μ. Βασιλείου. Εδώ τελειώνει άτυπα το πρώτο μέρος.
Ξεκινάμε πάλι με το Δεῦτε προσκυνήσωμεν… και τρεις μετάνοιες. Έπειτα διαβάζουμε τον Ν΄ (50) ψαλμό και τον ΡΑ΄ (101) ψαλμό, και κατόπιν αυτών την προσευχή του Μανασσή, του βασιλέως της Ιουδαίας, ο οποίος ήταν αυτός που έδωσε διαταγή να πριονισθεί ο Προφήτης Ησαΐας, ο οποίος βεβήλωσε τον ναό του Θεού και τον έκανε ειδωλολατρικό ιερό αλλά τιμωρήθηκε και μεταφέρθηκε με χαλινάρια στην Βαβυλώνα αιχμάλωτος, όπου εκεί όμως μετενόησε.
(Την ιστορία του μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ.)
Η προσευχή του Μανασσή είναι γεμάτη συντριβή, ταπείνωση και βαθιά μετάνοια, ιδιαιτέρως κατάλληλη για την περίοδο της Μ. Τεσσαρακοστής. Αν και δεν υπάρχει σε κάποιο από τα κανονικά βιβλία της Π. Διαθήκης αλλά σε κάποιο που θεωρείται απόκρυφο, η Εκκλησίας μας τη διατηρεί στην ακολουθία αυτή και μόνο, λόγω του περιεχομένου της, που είναι πλήρως σωστό και διδάσκει στον άνθρωπο αυτό που λέει και ο Δαβίδ, να έχει «καρδία συντετριμμένη και τεταπεινωμένη».
Λέμε πάλι το Τρισάγιον, διαβάζουμε/ψάλλουμε τρία τροπάρια μετανοίας. Κύριε ελέησουν, μ΄ φορές, Δόξα, καὶ νῦν, Τὴν τιμιωτέραν (όπως προηγουμένως) και διαβάζουμε την Ευχή του Αγ. Μαρδαρίου. Εδώ τελειώνει το Β΄ Μέρος.
Δεῦτε προσκυνήσωμεν… και τρεις μετάνοιες, οι ψαλμοί ΞΘ΄ και ΡΜΒ΄ (τους οποίους λέμε μαζί με τον Ν΄ ψαλμό και στο Μικρό Απόδειπνο αλλά εδώ τον Ν΄ ψαλμό τον έχουμε πει νωρίτερα), κατόπιν η Δοξολογία. Μετά τη Δοξολογία ακολουθεί ο κανόνας της ημέρας ή της Θεοτόκου, για τον οποίον χρειαζόμαστε το βιβλίο του Μηναίου ή του Τριωδίου. (Αν πούμε κανόνα, μετά τον Κανόνα θα συνεχίσουμε με Τρισάγιον.) Αν δεν πούμε κανόνα, θα πούμε το επόμενο τροπάριο επαναλαμβανόμενο μετά από κάθε στίχο:
Τροπάρια Μεγάλου Αποδείπνου
ἦχος πλ. β΄
Κλικάρετε την εικόνα για να τη δείτε σε μεγάλη ανάλυση.
Μετά από 4 σύντομα τροπάρια, που διαβάζουμε, λέμε το Κύριε ελέησον… μ΄ φορές και διαβάζουμε την ευχή· Ὁ ἐν παντὶ καιρῷ… Έπειτα, Κύριε ελέησον γ΄. Δόξα, καὶ νῦν. Τὴν τιμιωτέραν… και λέμε την ευχή του Αγίου Εφραίμ, ιδιαιτέρως την περίοδο της Μ. Τεσσαρακοστής κάνοντας μετάνοια σε κάθε στίχο. Αφού ολοκληρώσουμε τους στίχους, κάνουμε 12 μικρές μετάνοιες και άλλη μία μεγάλη επαναλαμβάνοντας τον τελευταίον στίχο, όπως μας καθοδηγεί το Ωρολόγιο.
Αυτή η προσευχή είναι ιδιαίτερως σημαντική, διότι όχι μόνο μας τονίζει ότι πρέπει να ξεριζώνουμε τις ρίζες των παθών (την αργία, την περιέργια, τη φιλαρχία και την αργολογία) αλλά και να φυτεύουμε τις αρετές της σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, της υπομονής και της αγάπης. Χωρίς αυτές οποιοσδήποτε πνευματικός αγώνας παραμένει άκαρπος. Ξεχωριστά, μάλιστα, παρακαλεί, να του συγχωρήσει τα αμαρτήματα των ματιών αλλά και να τον βοηθήσει να μην κατακρίνει τον αδερφό του, διότι η κατάκριση εξαφανίζει όλες τις αρετές.
Τα υπόλοιπα για το τέλος του Αποδείπνου θα τα συναντήσουμε και στο Μικρό Απόδειπνο, όπου θα τα αναλύσουμε πιο διεξοδικά στην επόμενη ενότητα.