Μαθαίνω τη δομή του Εσπερινού των Κυριακών

Πάμε να δούμε την δομή του Εσπερινού των Κυριακών γενικά και κατόπιν
θα εξετάσουμε για το Σάββατο 8 Φεβρουαρίου 2025,
συγκεκριμένα, πώς διαμορφώνεται.

Σημείωση: Όσα είναι σημειωμένα με πράσινο, είναι τα στοιχεία που παραμένουν σταθερά (πλην εξαιρέσεων) και τα λέμε κάθε φορά ακριβώς τα ίδια, ασχέτως αν τα ψάλλουμε σε άλλον ήχο, ενώ όλα τα υπόλοιπα στοιχεία αλλάζουν κάθε Κυριακή.

---

Ανάλυση:

Η ακολουθία του Εσπερινού ξεκινάει με το· Εὐλογητὸς ὁ Θεός… και αμέσως διαβάζει ο αναγνώστης ή ο ψάλτης τον προοιμιακό ψαλμό, τον ΡΓ΄ (103), αφού πει τα τρία «Δεύτε προσκυνήσωμεν…», όπως φαίνεται παρακάτω.

Αυτός ο ψαλμός είναι ιδιαίτερα ταιριαστός για την ακολουθία του Εσπερινού διότι αναφέρει μέσα του πολλά για το πώς ο Θεός έχει ορίσει τις εναλλαγές στην ημέρα, για διάφορα ζώα και πώς αυτά συμπεριφέρονται στις διάφορες ώρες της ημέρας που είναι ξύπνια, ακόμη και για τον άνθρωπο. Οι δε χαρακτηριστικοί στίχοι του ψαλμού: Ἐποίησε σελήνην εἰς καιρούς, ὁ ἥλιος ἔγνω τὴν δύσιν αὐτοῦ. Ἔθου σκότος καὶ ἐγένετο νύξ… που είναι ακριβώς αυτό που συμβαίνει κατά την ώρα του Εσπερινού, όταν βλέπουμε το πρώτο φως των αστεριών και ο ήλιος δύει, επαναλαμβάνονται άλλη μία φορά πριν το τέλος του ψαλμού αυτού.

Κατόπιν ο ιερέας λέει τη μεγάλη συναπτή, που είναι προτροπές προς τους πιστούς για να προσευχηθούν για πολλές και διάφορες ομάδες ανθρώπων, για όλην την κτίση και για όλον τον κόσμο, διότι η ώρα αυτή είναι ώρα προσευχής, όπως είπαμε και στο μάθημα του Όρθρου. Όταν ο πιστός κάνει την ακολουθία κατά μόνας, αυτά τα παραλείπει και γι’ αυτό δεν αναφέρονται στο Ωρολόγιο που είναι ένα βιβλίο για τους πιστούς, ώστε να το διαβάζουν σε ώρες εκτός της κοινής λατρείας.

Μετά διαβάζεται ένα κάθισμα του ψαλτηρίου, όποιο ορίζεται βάσει του τυπικού, δηλαδή και άλλοι ψαλμοί του Δαβίδ, αλλά σε πολλές ενορίες συνήθως παραλείπετα και ξεκινούν αμέσως τα λεγόμενα Κεκραγάρια… , δηλαδή ο ψαλμός Κύριε Εκέκραξα, τον οποίον ψέλνουν οι ψάλτες στον ήχο της Εβδομάδος.

Κανονικά ψάλλονται και οι τρεις ψαλμοί, ο ΡΜ΄, ο ΡΜΑ΄ και ο ΡΚΘ΄ ολόκληροι, αλλά στις ενορίες ψάλλονται συνήθως οι δύο πρώτοι στίχοι του πρώτου ψαλμού αργά και κατανυκτικά. Ο Ψαλμός ΡΜ΄ έχει επιλεχθεί προφανώς για την αναφορά του στις εσπερινές δεήσεις του προφητάνακτος Δαβίδ, όπως μας διαβεβαίωνει ο δεύτερος στίχος:

Έπειτα, αναλόγως τα τροπάρια που είναι ψαλλούν, πάνε κατευθείαν να ψάλλουν από τα σημεία με τις κόκκινες σημάνσεις: «Εἰς στίχους ι΄… Εἰς στίχους η΄…». Το συνηθέστερο είναι να ψάλλονται ι΄ τροπάρια το Σάββατο και όλα ανάστασιμα, εκτός κι αν υπάρχει άλλος μεγάλος άγιος ή εορτή, και ς΄ ή η΄ 3 και 3 τροπάρια ή 4 και 4 αναλόγως την ημέρα, πόσοι άγιοι/εορτές εορτάζονται κ.τ.λ.

Το συγκεκριμένο Σάββατο που μελετούμε, λόγω του ότι είναι ο Εσπερινός της Κυριακής του Ασώτου, τα 3 τελευταία από τα 10 τροπάρια έχουν σχέση με τα νοήματα της παραβολής του Ασώτου που μας υπενθυμίζει η Εκκλησία μας.

Κατόπιν ψάλλονται το Δοξαστικό, μετά το Δόξα… και το Θεοτοκίον που ορίζεται από το τυπικό. Το δοξαστικό στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι του Ασώτου, ενώ το Θεοτοκίον, είναι το δογματικό Θεοτοκίον του ήχου της εβδομάδος, δηλαδή του α΄ ήχου.

Στο τέλος του Θεοτοκίου και όσο ψάλλουν οι ψάλτες, έχουμε την Είσοδο του Ευαγγελίου, σε κάθε Εσπερινό Σαββάτου και ο ιερέας μαζί με τους ψάλτες και τους πιστούς ψάλλουν τον αρχαιότερο ύμνο που είναι σε χρήση μέχρι τις μέρες μας, το: Φῶς ἱλαρόν… (ανάλυση αυτού θα βρείτε στην επόμενη ενότητα). Σε άλλους εσπερινούς ενδέχεται ο ιερέας να μην εξέλθει με το ευαγγέλιο αλλά μόνο με θυμιατό, σε καθημερινές και όχι μεγάλες εορτές.

Η Είσοδος αυτή του Ευαγγελίου και το τροπάριο που ψάλλουμε μάς θυμίζουν ότι το αληθινό φως είναι ο Χριστός. Ούτε το φως της σελήνης, ούτε το φως του ηλίου, αλλά αυτός ο Κύριος όπως μαρτυρεί και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στο α΄ κεφάλαιο, στίχος 9, του Ευαγγελίου του:

Ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον
ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον.

Κατόπιν, αναλόγως την ημέρα ψάλλεται το προκείμενο των αναγνωσμάτων τρεις φορές, όπως μας λέει το ωρολόγιο. Κάθε ημέρα ψάλλεται ένα συγκεκριμένο προκείμενο σε ένα συγκεκριμένο ήχο. Του Σαββάτου ψάλλεται σε ήχο πλ. β΄ και είναι το:

Μετά διαβάζουμε τα αναγνώσματα που είναι τις περισσότερες φορές κομμάτια από βιβλία της Π. Διαθήκης, είτε προφητείες, είτε διηγήσεις από τα βιβλία της Εξόδου, της Γενέσεως κ.α. αναλόγως την εορτή και την ημέρα. Το ποια θα πούμε το ορίζει το Τυπικό της Εκκλησίας. Τα Σάββατα μερικές φορές παραλείπονται στις ενορίες.

Κατόπιν ο ιερέας πάλι κάνει δεήσεις και μας προτρέπει να προσευχηθούμε για όλον τον κόσμο και για συγκεκριμένες ομάδες ξεχωριστά. Στο τέλος της δεήσεως ο ψάλτης διαβάζει τμήμα της δοξολογίας, όπως φαίνεται παρακάτω, με τη διαφορά ότι δεν λέει «ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ», αλλά «ἐν τῇ ἑσπέρᾳ ταύτῃ».

Στη συνέχεια και αφού ο ιερέας ολοκληρώσει τις δεήσεις, λέγονται τα λέγόμενα απόστιχα, δηλαδή τροπάρια στα οποία προηγούνται συγκεκριμένοι στίχοι. Το Σάββατο το εσπέρας λέμε τους παρακάτω στίχους, που μας θυμίζουν την παντοδυναμία του Κυρίου, που την έδειξε δια της Αναστάσεώς του και τα τροπάρια αυτά είναι αναστάσιμα. Οι στίχοι αυτοί είναι από ψαλμούς του Δαβίδ:

Αφού τελειώσουν τα απόστιχα λέμε την ωδή του Συμεών του Θεοδόχου, διότι οδεύουμε προς την απόλυση της ακολουθίας:

Ο ψάλτης διαβάζει τα Τρισάγιον. Παναγία Τριάς. Πάτερ Ἡμῶν. και ψάλλει το απολυτίκιο ή τα απολυτίκια της ημέρας μετά του Θεοτοκίου αυτών. Όταν πρόκειται για Δεσποτικές εορτές, το Θεοτοκίον μπορεί να παραλειφθεί και να ψαλλεί το τροπάριο της εορτής δύο φορές π.χ.

Κάθε Σάββατο Εσπέρας ψάλλεται οπωσδήποτε το αναστάσιμο απολυτίκιο του ήχου της νέας εβδομάδας. Το συγκεκριμένο Σάββατο που μελετούμε, θα ψαλλεί το αναστάσιμο απολυτίκιο του α΄ ήχου, το οποίο μπορούμε να βρούμε στο Ωρολόγιο, μετά τις σελίδες με τα τροπάρια που λέμε την Περίοδο του Πεντηκοσταρίου, όπως έχουμε πει και άλλη φορά. Μαζί θα βρούμε και το αντίστοιχο Θεοτοκίον.

Στον εσπερινό ακούμε πρώτη φορά το απολυτίκιο της εορτής και του αγίου, της οποίας ή του οποίου θα ξημερώσει η ημέρα και όπως έχουμε πει και άλλοτε, το όνομά του αυτό το τροπάριο το έχει πάρει ακριβώς επειδή ακούγεται πρώτη φορά πριν την απόλυση του Εσπερινού.