Το Μεσονυκτικό είναι μία προσευχητική ακολουθία που βασίζεται στον λόγο του Κυρίου στο κατά Μάρκον ευαγγέλιο, που μας προτρέπει όλες τις ώρες να είμαστε σε επαγρύπνηση και να προσευχόμαστε.
γρηγορεῖτε οὖν· οὐκ οἴδατε γὰρ πότε ὁ κύριος τῆς οἰκίας ἔρχεται,
ὀψὲ ἢ μεσονυκτίου ἢ ἀλεκτοροφωνίας ἢ πρωΐ· (Μάρκον, ιε΄ 35)
Το Καθ’ Ημέραν Μεσονυκτικό περιλαμβάνει τις παρακάτω προσευχές:
Περιλαμβάνει τον 50ο ψαλμό, τον λεγόμενο και ψαλμό της μετανοίας, τον μεγαλύτερο ψαλμό, τον 118ο, τον λεγόμενο και Άμωμο, στίχους του οποίου λέμε στην κηδεία (διότι είναι ένας ψαλμός που κάνει μια αναδρομή σε όλην την ζωή του Δαβίδ και μακαρίζει όσους έφυγαν από την ζωή έτοιμοι, μετανοημένοι και χωρίς μώμο, δηλαδή αμαρτία), το Σύμβολο της Πίστεως, τροπάρια μεσονυκτικά, την ευχή Ὁ ἐν παντὶ καιρῷ… , την προσευχή του Αγίου Εφραίμ, Κύριε καὶ Δέσποτα… (αυτό το λέμε μόνο τη Μ. Σαρακοστή), δύο ευχές του Μ. Βασιλείου, δύο ακόμη ψαλμούς και τέλος τα τροπάρια για τους κεκοιμημένους και τις δεήσεις.
Το Τρισάγιο λέγεται τρεις φορές. Μία στην αρχή, μία μετά το Πιστεύω… και μία μετά τους δύο ψαλμούς και πριν τα τροπάρια για τους κεκοιμημένους.
Οι προσευχές και οι ψαλμοί που έχουν επιλεγεί για το Μεσονυκτικό το καθημερινό μάς προκαλούν κατάνυξη, μάς υπενθυμίζουν την μετάνοια που πρέπει να έχουμε και ότι αναμένουμε τον Κριτή. Είναι όλες οι προσευχές με αποκλειστικό σκοπό να προετοιμαστούμε ψυχικά και να μην ξεχαστούμε. Ιδιαίτερο είναι το τροπάριο: Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται… , το οποίο έχουμε συνηθίσει να το ακούμε στη Μ. ΕΒδομάδα κατά τις πρώτες ημέρες.
Ας ακούσουμε τους στίχους του Αμώμου που ψέλνουμε στη Νεκρώσιμο καθώς και το τροπάριο: Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται…
Το Μεσονυκτικό του Σαββάτου διαφέρει ελαφρά από το καθημερινό. Πάμε να δούμε σε τι:
Αντί του Ψαλμού ΡΙΗ΄ την ημέρα του Σαββάτου διαβάζουμε το 9ο κάθισμα του Ψαλτηρίου, δηλαδή τους Ψαλμούς ΞΔ΄ έως ΞΘ΄ (64-69). Αυτοί οι ψαλμοί είναι εκτός από παρακλητικοί και δοξολογικοί και ειδικότερα ο ψαλμός ΞΖ΄ (67), του οποίου στίχους ψάλλουμε στην τελετή της Αναστάσως. Όπως είπαμε και στην προηγούμενη ενότητα, το Σάββατο ως η ημέρα που ο Κύριος σωματικός εκάθευδε, ήταν στον Άδη και έσωζε όσους ήταν φυλακισμένοι εκεί από τον Διάβολο, είναι αφιερωμένη στους κεκοιμημένους. Μας υπενθυμίζει λοιπόν νοερά η Εκκλησία ότι ακολουθεί η Ανάσταση, την επόμενη ημέρα και ότι σήμερα είμαστε στην ημέρα όπου ο Κύριος περιμένει να αναστηθεί αλλά και σώζει τους από Αδάμ.
Το ίδιο παρατηρούμε και στα τροπάρια τα μεσονυκτικά της ημέρας αυτής, που ακολουθούν το δεύτερο τρισάγιο, ότι είναι πιο δοξολογικά και όχι τόσο παρακλητικά όσο τα καθημερινά.
Η δε ευχή του Αγ. Ευστρατίου που αντικαθιστά τις δύο ευχές του Μεγάλου Βασιλείου στο καθημερινό μεσονυκτικό είναι πιο σύντομη και πάλι μιλάει για την μετάβαση εκ του θανάτου στην ζωή, και στην αναχώρηση του ανθρώπου από αυτήν την ζωή και παρακαλεί τον Κύριο να είναι εύσπλαγχνος μαζί Του και να μην τον κρίνει αυστηρά.
Άρα το μεσονυκτικό του Σαββάτου είναι πιο δοξολογικό, μας θυμίζει πολύ περισσότερο ότι πλησιάζει η ημέρα της Αναστάσεως, ότι όλοι θα κριθούμε από τον Παντοδύναμο Θεό που θα έρθει να αναπλάσει τα σύμπαντα και να κρίνει ζώντας και νεκρούς.
Το Μεσονυκτικό της Κυριακής, ωστόσο, είναι το πιο ξεχωριστό από τα τρία και το πιο σύντομο.
Αυτό το μεσονυκτικό για να το πούμε σωστά χρειαζόμαστε ακόμη ένα βιβλίο, που λέγεται Παρακλητική. Είναι το μοναδικό από τα τρία που δεν αρκεί το Ωρολόγιο από το μόνο του για να το διαβάσουμε (συνήθως γίνεται στις εκκλησίες που υπάρχουν όλα τα βιβλία) καθότι μετά τον Ν΄ ψαλμό πρέπει να διαβάσουμε τον Τριαδικό Κανόνα του ήχου της εβδομάδος και αυτόν θα τον βρούμε στο βιβλίο της Παρακλητικής. Συνήθως στις ενορίες διαβάζονται μόνο οι δύο πρώτες ωδές του κανόνος, ή και ολόκληρος ο Κανών.
Το βιβλίο της Παρακλητικής περιλαμβάνει τροπάρια και κανόνες για κάθε ένα από τους 8 ήχους για κάθε ημέρα της εβδομάδος ξεκινώντας από τον Εσπερινό του Σαββάτου. Δηλαδή, αυτά τα τροπάρια λέγονται όταν στην Εκκλησία τελείται Θεία Λειτουργία αλλά δεν γιορτάζει κάποιος συγκεκριμένος Άγιος και το Μηναίο δεν έχει τροπάρια.
Άρα για το Μεσονυκτικό της Κυριακής πρέπει να γνωρίζουμε και το ποιον ήχο έχει η εβδομάδα που ξεκινά, που μας το λέει ένα άλλο βιβλίο της Εκκλησίας που λέγεται Τυπικό και το οποίο αλλάζει κάθε χρόνο. Ο λόγος που η Εκκλησία έχει 8 διαφορετικούς ήχους είναι ώστε να εναλλάσσονται οι μελωδίες και να μην κουράζονται οι πιστοί και οι ήχοι ορίζονται με βάση το Πάσχα.
Αφού διαβαστεί ο Τριαδικός Κανών ψάλλουμε τα παρακάτω τροπάρια, που έχουν όλα την ίδια μελωδία όπως το πρώτο. Ας την ακούσουμε:
Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς, τὴν ὑπέρθεον ὑμνεῖν Τριάδα, Ἄναρχον Πατέρα καὶ παντουργόν, Συνάναρχον Λόγον, πρὸ αἰώνων ἐκ τοῦ Πατρός, ἀρρεύστως τεχθέντα, καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἀχρόνως ἐκπορευόμενον.
Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς, τοῦ δοξάζειν σε τὸν Θεὸν Λόγον. Ὃν φρίττει καὶ τρέμει τὰ Χερουβείμ, καὶ δοξολογοῦσιν αἱ Δυνάμεις τῶν οὐρανῶν, τὸν ἐξαναστάντα τριήμερον ἐκ τάφου, Χριστὸν τὸν ζωοδότην, φόβῳ δοξάσωμεν.
Ὑμνήσωμεν πάντες θεοπρεπῶς, ᾄσμασιν ἐνθέοις, τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱόν, καὶ Πνεῦμα τὸ θεῖον, τρισυπόστατον κράτος, τὴν μίαν Βασιλείαν, καὶ Κυριότητα.
Ἐκ νεκρῶν ἰδοῦσα τὸν σὸν Υἱόν, ἄχραντε Παρθένε, ἀναστάντα θεοπρεπῶς, χαρᾶς ἀνεκφράστου, ἡ κτίσις ἐπληροῦτο, αὐτὸν δοξολογοῦσα, καὶ σὲ γεραίρουσα.
Μετά τα τροπάρια αυτά ακολουθεί το Τρισάγιο και διαβάζουμε την Υπακοή του Ήχου που θα τη βρούμε στο Ωρολόγιο μετά το τροπάρια της περιόδου του Πεντηκοσταρίου, στην ενότητα “Ἀπολυτίκια Ἀναστάσιμα των Όκτὼ Ἤχων“.
Σ’ αυτό το μέρος βρίσκουμε και τα απολυτίκια που ψάλλουμε τις Κυριακές μαζί με τα Θεοτοκία τους, δηλαδή τροπάρια αφιερωμένα στην Παναγία που τα ψάλλουμε μετά τα Ανάστασιμα. Η Υπακοή του Ήχου δεν ψάλλεται, αλλά διαβάζεται. (Αυτήν επίσης την διαβάζουμε και στον Όρθρο της Κυριακής, πριν ψάλλουμε τους Αναβαθμούς, όπως θα δούμε αργότερα.)
Έπειτα ο ιερέας κάνει απόλυση και ξεκινά η ακολουθία
του Όρθρου στους Ιερούς Ναούς.
Επειδή ακριβώς υπάρχουν μεγαλύτερες ακολουθίες αλλά και η Θεία Λειτουργία τις Κυριακές, το μεσονυκτικό είναι πιο σύντομο, διότι σκοπός της Εκκλησίας δεν είναι να κουράσει τον πιστό και να μην προσέχει την ώρα της Θείας Λειτουργίας που είναι το πιο σημαντικό Μυστήριο, ούτε να εξαντλεί τον πιστό στην προσευχή, αλλά να κρατά μέτρο.
