Οι ημέρες της Μ. Εβδομάδος έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τις ακολουθίες που τελούνται σ’αυτές, διότι η Εκκλησία προσπαθεί να προσαρμοστεί στις εκάστοτε συνθήκες και να προσφέρει στους πιστούς όσα περισσότερα νοήματα και εικόνες από τα γεγονότα αυτά τα σπουδαία των τελευταίων ημερών του Κυρίου επί γης με το θνητό, παθητό σώμα Του.
Η πρώτη βασική αλλαγή που έχει κάνει η Εκκλήσια, προσπαθώντας να μη χάσουν οι πιστοί τα κοσμοσωτήρια μηνύματα, είναι να μεταθέσει το Όρθρο από το πρωί της ημέρας στο βράδυ της προηγουμένης.
Άρα την Κυριακή των Βαΐων το εσπέρας -το απόγευμα δηλαδή- που πάμε στην Εκκλησία δεν παρακολουθούμε τον εσπερινό της ημέρας όπως θα έπρεπε, αλλά παρακολουθούμε την ακολουθία του Όρθρου της Μ. Δευτέρας. Αυτά που θα ακούγαμε τη Μ. Δευτέρα το πρωί -αλλά οι περισσότεροι εργάζονται και θα τα χάσουν- τα μεταθέτει η Εκκλησία και τα ακούμε το απόγευμα της Κυριακής των Βαΐων. Και αυτό συνεχίζει όλες τις υπόλοιπες ημέρες.
Ο Όρθρος της Μ. Εβδομάδος είναι παραπλήσιος του Όρθρου της Μ. Τεσσαρακοστής σε απλή καθημερινή με μερικές εξαιρέσεις κάποιες ημέρες, όπως την Μ. Πέμπτη, τη Μ. Παρασκευή και το Μ. Σάββατο που είναι πλέον τελείως διαφορετικός ο όρθρος.
Ξεκινώντας η ακολουθία του Όρθρου της Μ. Εβδομάδος, αναγινώσκονται εμμελώς δύο ψαλμοί που όλην την υπόλοιπη περίοδο παραλείπονται, πλην εξαιρέσεων, οι λεγόμενοι Βασιλικοί ψαλμοί. Οι ψαλμοί αυτοί είνια οι ψαλμοί ΙΘ΄ (19) και Κ΄ (20) στο βιβλίο των ψαλμών και λέγονται βασιλικοί επειδή ο Δαβίδ εύχεται υπέρ του βασιλικού αξιώματος προς τον Θεό ώστε να του δίνει δύναμη και βοήθεια εναντίον των εχθρών του, αλλά και επειδή αναγινώσκονταν όταν ο βασιλέας στην Κωνσταντινούπολη παρευρισκόταν στις ακολουθίες.
Αυτήν την εβδομάδα όμως οι ψαλμοί αυτοί έχουν μια άλλη σημασία, καθότι ο Βασιλέας Χριστός προσέρχεται να πάθει υπέρ της σωτηρίας του γένους των ανθρώπων και άρα τα λόγια των ψαλμών αυτών θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα λέει προς τον Θεό για να Τον ενισχύσει, αλλά και να θυμίσει σε όλους, ότι παρότι έλαβε δούλου μορφή, δεν παύει να είναι ο Βασιλέας των Ουρανών.
Κατά την ανάγνωση αυτών των ψαλμών, ο ιερέας εξέρχεται του ιερού κρατώντας ένα άλλο “θυμιατό”, το λεγόμενο κατζίον, που δεν έχει αλυσίδες, το κρατάει στο ύψος του χεριού και το κινεί πέρα δώθε θυμιάζοντας τους πιστούς.
Αφού διαβαστούν αυτοί οι ψαλμοί, τα της ακολουθίας του Όρθρου συνεχίζουν όπως τα ξέρουμε με το Τρισάγιον, το Παναγία Τριάς…, τό Πᾶτερ ἡμῶν… , τα τροπάρια και τον Εξάψαλμο.
Μετά τον Εξάψαλμο όμως, σε αντίθεση με τις Κυριακές και τις εορτές όπου στον Όρθρο λέμε το Θεός Κύριος…, τη Μ. Τεσσαρακοστή και άρα και τη Μ. Εβδομάδα, λέμε το Ἀλληλούΐα με τους στίχους του:
Ἀλληλουϊάριον.
Ἦχος πλ. δ’
Στίχ. α’. Ἐκ νυκτὸς ὀρθρίζει τὸ πνεῦμά μου πρὸς σέ, ὁ Θεός, διότι φῶς τὰ προστάγματά σου ἐπὶ τῆς γῆς. (Ἠσαΐας, κστ΄ 9)
Στίχ. β’. Δικαιοσύνην μάθετε, οἱ ἐνοικοῦντες ἐπὶ τῆς γῆς. (Ἠσαΐας, κστ΄ 10)
Στίχ. γ’. Ζῆλος λήψεται λαὸν ἀπαίδευτον, καὶ νῦν πῦρ τοὺς ὑπεναντίους ἔδεται. (Ἠσαΐας, κστ΄ 13)
Στίχ. δ’. Πρόσθες αὐτοῖς κακά, Κύριε, πρόσθες αὐτοῖς κακά, τοῖς ἐνδόξοις τῆς γῆς. (Ἠσαΐας, κστ΄ 15)
Οι στίχοι είναι παρμένοι από το Βιβλίο του προφήτου Ησαΐου και μας υπενθυμίζουν ότι ο Κύριος είναι κριτής της οικουμένης και ότι πρέπει Αυτόν μόνο να έχουμε ως στήριγμά μας αλλά και φόβο μας.
Κατόπιν ακολουθεί το τροπάριο Ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται… που παίρνει τη θέση απολυτικίου αυτές τις μέρες και λέγεται τρεις φορές, δύο αργά και μία σύντομα. Την Κυριακή των Βαΐων εσπέρας, ενόσω λέγεται αυτό το τροπάριο εξέρχεται ο ιερέας από το Ιερό Βήμα κρατώντας την εικόνα του Νυμφίου, την οποία, αφού την κάνει περιφορά στον ναό και υπενθυμίσει τους πιστούς ότι αυτό το πρόσωπο ήρθαν να τιμήσουν και την εβδομάδα των παθών Του να παρακολουθήσουν, την τοποθετήσει προς προσκύνηση.
Έπειτα ψάλλονται τα καθίσματα και ευθύς αμέσως αναγινώσκεται το Ευαγγελίο της ημέρας, το οποίο αναφέρεται σε γεγονότα που έγιναν τις ημέρες εκείνες τις τελευταίες του Κυρίου επί γης με το παθητό του σώμα. Τα γεγονότα αυτά, επειδή ο όρθρος γίνεται το βράδυ της προηγουμένης όπως εξηγήσαμε, αφορούν στην επόμενη ημέρα. Δηλαδή, ό,τι ακούμε την Κυριακή το βράδυ πραγματοποιήθηκε τη Μεγάλη Δευτέρα κ.ο.κ.
Έπειτα αναγινώσκεται ο Ν΄ ψαλμός και ακολουθεί ο τριώδιος Κανόνας, δηλαδή ψάλλονται τρεις ωδές του κανόνα (δύο στον όρθρο της Μ. Τρίτης) και όχι 8. Από αυτούς τους τριώδιους κανόνες έχει πάρει το όνομά του και το βιβλίο και εν συνεχεία η περίοδος του Τριωδίου. Στον όρθρο της Μ. Δευτέρας ψάλλονται οι ωδές α΄, η΄ και θ΄. Μετά την α΄ ωδή, διαβάζονται το κοντάκιο, ο οίκος και το συναξάριον της ημέρας.
Το Κοντάκιον είναι το κατ’εξοχήν τροπάριο το οποίο μάς αναφέρει τα συγκεκριμένα γεγονότα που η Εκκλησία θέλει να μας τονίσει την εκάστοτε ημέρα και γι’ αυτό θα το δούμε να επαναλαμβάνεται δύο φορές στην κάθε ακολουθαί (και μία πριν την απόλυση).
Κατόπιν ακολουθούν το Εξαποστειλάριο της ημέρας, οι Αίνοι, η Δοξολογία και τα Απόστιχα τροπάρια. Μια σημαντική διαφοροποίηση είναι πως δεν ψάλλεται η Δοξολογία αλλά διαβάζεται σύντομα, όπως τη διαβάζουμε στο απόδειπνο ενώ έχουν προστεθεί και τα απόστιχα τροπάρια, που είναι τροπάρια με συγκεκριμένους στίχους ανά περίπτωση.
Αυτό το πακέτο: του εξαποστειλαρίου, των αίνων και των αποστίχων είναι ιδιαιτέρως σημαντικό. Τα τροπάρια αυτά είναι γεμάτα από τα νοήματα της ημέρας, τα λόγια τους είναι παρμένα από τα λόγια του ευαγγελίου και στόχο έχουν να υπενθυμίσουν στους πιστούς με ευχάριστο άκουσμα τα όσα σημαντικά συνέβησαν εκείνες τις ημέρες. Κάποια τα άκουσαν ίσως και στο ευαγγέλιο, αλλά κάποια άλλα όχι. Είναι ιδιαιτέρως εύστοχος αυτός ο τρόπος της Εκκλησίας, να συνδέει τα λόγια του Κυρίου με μελωδίες που τέρπουν την ακοή των πιστών και τις θυμούνται μετά πιο ευχάριστα.
Ας διαβάσουμε και ας ακούσουμε το τροπάριο των αίνων του όρθρου της Μ. Δευτέρας και ας δούμε πώς έχουν οι υμνωδοί προσαρμόσει τα λόγια του Κυρίου που ακούμε στο Ευαγγέλιο της Κυριακής Ε΄ των Νηστειών:
Αἴνοι Ὄρθρου Μ. Δευτέρας
Ἦχος α΄.
Ἐρχόμενος ὁ Κύριος, πρὸς τὸ ἑκούσιον Πάθος, τοῖς Ἀποστόλοις ἔλεγεν ἐν τῇ ὁδῷ· Ἰδοὺ ἀναβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα, καὶ παραδοθήσεται ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου, καθώς γέγραπται περὶ αὐτοῦ. Δεῦτε οὖν καὶ ἡμεῖς, κεκαθαρμέναις διανοίαις, συμπορευθῶμεν αὐτῷ, καὶ συσταυρωθῶμεν, καὶ νεκρωθῶμεν δι’ αὐτόν, ταῖς τοῦ βίου ἡδοναῖς, ἵνα καὶ συζήσωμεν αὐτῷ, καὶ ἀκούσωμεν βοῶντος αὐτοῦ, οὐκέτι εἰς τὴν ἐπίγειον Ἱερουσαλήμ, διὰ τὸ παθεῖν· ἀλλὰ ἀναβαίνω πρὸς τὸν Πατέρά μου, καὶ Πατέρα ὑμῶν, καὶ Θεόν μου, καὶ Θεὸν ὑμῶν, καὶ συνανυψῶ ὑμᾶς εἰς τὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ, ἐν τῇ Βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν.
Εὐαγγέλιο Κυριακῆς Ε΄ τῶν Νηστειῶν
Ἦσαν δὲ ἐν τῇ ὁδῷ ἀναβαίνοντες εἰς Ἱεροσόλυμα· καὶ ἦν προάγων αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἐθαμβοῦντο, καὶ ἀκολουθοῦντες ἐφοβοῦντο. καὶ παραλαβὼν πάλιν τοὺς δώδεκα ἤρξατο αὐτοῖς λέγειν τὰ μέλλοντα αὐτῷ συμβαίνειν, ὅτι ἰδοὺ ἀναβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδοθήσεται τοῖς ἀρχιερεῦσι καὶ γραμματεῦσι, καὶ κατακρινοῦσιν αὐτὸν θανάτῳ καὶ παραδώσουσιν αὐτὸν τοῖς ἔθνεσι, καὶ ἐμπαίξουσιν αὐτῷ καὶ μαστιγώσουσιν αὐτὸν καὶ ἐμπτύσουσιν αὐτῷ καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστήσεται.
