Σύνθετες λέγονται οι λέξεις που παράγονται από την ένωση δύο ή περισσότερων λέξεων. |
Αναλόγως από πόσες λέξεις αποτελείται μια σύνθετη λέξη, έχουμε και τόσα συνθετικά μέρη (ή σκέτο συνθετικά). Η λέξη “Ευαγγελισμός”, για παράδειγμα, είναι λέξη που παράγεται από το ρήμα «ευαγγελίζω». Αυτό μάς το δείχνει η κατάληξη -ισμός. Το ρήμα «ευαγγελίζω» είναι σύνθετη λέξη με δύο συνθετικά μέρη: α΄ συνθετικό είναι το αχώριστο μόριο «ευ-» και β΄ συνθετικό είναι το «αγγέλω (=μεταφέρω το μήνυμα)». Η λέξη απυρόβλητος, π.χ. έχει τρία συνθετικά (α΄: α- , β΄: πυρ και γ΄: βάλλω). |
Τα συνθετικά των λέξεων μπορεί να είναι ουσιαστικά, επίθετα, ρήματα, επιρρήματα, προθέσεις και αχώριστα μόρια. |
Τα αχώριστα μόρια χρησιμοποιούνται συνήθως ως πρώτο (α΄) συνθετικό μιας λέξης και σπάνια ως δεύτερο. |
Αχώριστα μόρια:
Λέξεις που δεν μπορούν να σταθούν μόνες τους στον λόγο.
Μέρος Α΄.
| Λόγια Μόρια | Σημασία | Παράδειγμα |
| ευ- | καλό, εύκολο | ευτυχία |
| αρχι- | • ο επικεφαλής και το αξίωμά του • ο τόπος όπου ασκείται το αντίστοιχο επάγγελμα ή αξίωμα • έναρξη χρόνου που εκφράζει το β΄ συνθετικό • το πρώτο, το αρχικό | αρχιστράτηγος αρχιεπισκοπή αρχιμηνιά, αρχιχρονιά αρχέτυπο, αρχέγονος |
| απο- (αφ-) | • απομάκρυνση, αφαίρεση • επίταση αυτού που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη • χρόνος | αποκεντρώνω, αποσφραγίζω αποτελειώνω απόγευμα / αφαιρώ |
| δυσ- | η ιδιότητα του δύσκολος, κακός, άσχημος, δυσάρεστος | δυσκίνητος, δύσπιστος, δύσμορφος, δύστροπος |
| ημι- | • το ένα από τα δύο ίσα μέρη του β΄ συνθετικού • ότι η σύνθετη λέξη έχει σε μικρό βαθμό τα χαρακτηριστικά του β΄ συνθετικού | ημιστίχιο, ημίχρονο ημίθεος, ημίφως |
| επι- (εφ-) | επάνω / χρόνο / ποσό / εχθρική διάθεση | επιτραπέζιος / εφημερεύω / επιτίθεμαι |
| υπο- (υφ-) | κάτω από / σε κατώτερη θέση / κρυφά / λίγο | υπέδαφος / υποκινώ / υπολειτουργώ / υφίσταμαι |
| συν- (συγ-, συμ-, συρ-, συλ-) | • με τη συμμετοχή κάποιου / στενή σχέση / συγκέτρωση • ταυτότητα, ομοιότητα / επιτατικό | συνοδηγός / συγγενής / συμμαζεύω συρράπτω / σύλλογος |
Μέρος Β΄.
| Λαϊκά Μόρια | Σημασία | Παράδειγμα |
| α-, αν-, ανα– | • το αντίθετο από αυτό που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη • απουσία της κατάστασης που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη | αβέβαιος, άηχος, άοπλος, άοσμος, αόρατος αναβροχιά, ανελευθερία, ανευθυνότητα |
| ξε- | • αντίθετη ενέργεια από αυτή που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη • τέλος ενέργειας ή κατάστασης • χρονική περίοδο • αφαίρεση του αντικειμένου που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη • έξω • εντελώς • σιγά-σιγά, κρυφά | ξεδιψώ, ξεκλειδώνω ξεμουδιάζω ξενυχτώ ξεφλουδίζω ξεχειλίζω, ξεσπιτώνω ξεκουφαίνω ξεγλιστρώ |
Παρατηρώ από τον παραπάνω πίνακα ότι:
1) Το αντίθετο του μορίου «ευ-» είναι το «δυσ-».
2) Το αχώριστο μόριο χαμαιλέοντας (συν-):
| συν- (συγ-, συμ-, συρ-, συλ-) | • με τη συμμετοχή κάποιου / στενή σχέση / συγκέτρωση • ταυτότητα, ομοιότητα / επιτατικό | συνοδηγός / συγγενής / συμμαζεύω συρράπτω / σύλλογος |
Μπορείς να ανακαλύψεις πότε το ν- γίνεται γ- ή μ- ή ρ- ή λ-;
Για να το κατορθώσεις βρες τα συνθετικά των λέξεων
και σκέψου πώς τις ενώνουμε!
Ελέγχω να δω αν τα κατάλαβα καλά
με το παρακάτω παιχνίδι: