Οι Εβραίοι εορτάζουν το Πάσχα τους την 15 ημέρα του μηνός Νισσάν και ο εορτασμός κρατά 8 ημέρες. Το ημερολόγιο αυτό που χρησιμοποιούν οι Εβραίοι δεν έχει αντιστοιχία στο δικό μας ημερολόγιο διότι βασίζεται στην κίνηση της σελήνης και όχι του ηλίου. Ο Νισσάν είναι ο πρώτος μήνας του έτους για τους Εβραίους και το όνομά του σημαίνει “Πρώτοι καρποί”, επειδή αυτό το διάστημα αρχίζουν να ανθίζουν τα δένδρα.
Ο ορισμός του εορτασμού του Πάσχα έγινε από τον Μωϋσή κατόπιν εντολής του Κυρίου προς εκείνον αρκετές ημέρες προ της εξόδου από τη γη της Αιγύπτου, μετά τις 9 πληγές (η δέκατη θα πραγματοποιείτο το βράδυ 14 ημέρες μετά). Και ακριβώς αυτό σημαίνει η λέξη Πάσχα, δηλαδή Έξοδος, που είναι εξελληνισμός της εβραϊκής λέξης Πεσάχ (καθότι καμία ελληνική λέξη δεν τελειώνει σε -χ).
καὶ φυλάξασθε τὸ ῥῆμα τοῦτο νόμιμον σεαυτῷ, καὶ τοῖς υἱοῖς σου ἕως αἰῶνος.
ἐὰν δὲ εἰσέλθητε εἰς τὴν γῆν, ἣν ἂν δῷ Κύριος ὑμῖν,
καθότι ἐλάλησε, φυλάξασθε τὴν λατρείαν ταύτην.
καὶ ἔσται ἐὰν λέγωσι πρὸς ὑμᾶς οἱ υἱοὶ ὑμῶν· τίς ἡ λατρεία αὕτη;
καὶ ἐρεῖτε αὐτοῖς· θυσία τὸ πάσχα τοῦτο Κυρίῳ, ὡς ἐσκέπασε τοὺς οἴκους
τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἐν Αἰγύπτῳ, ἡνίκα ἐπάταξε τοὺς Αἰγυπτίους,
τοὺς δὲ οἴκους ἡμῶν ἐῤῥύσατο. καὶ κύψας ὁ λαὸς προσεκύνησε.
καὶ ἀπελθόντες ἐποίησαν οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ καθὰ ἐνετείλατο
Κύριος τῷ Μωυσῇ καὶ Ἀαρών, οὕτως ἐποίησαν.
(Έξοδος, κβ΄ 24-28)
Όπως και οι Ισραηλίτες προ της Εξόδου έτσι και οι τότε Ισραηλίτες (αλλά και μέχρι σήμερα οι απόγονοί τους Εβραίοι) έφαγαν άζυμο άρτο, πικρά χόρτα και αρνί την ημέρα Πάσχα, όπως είχε διατάξει ο Θεός τον Μωϋσή και έπρεπε να προσέχουν το αρνί (το μικρό πρόβατο) να μην έχει κανένα μώλωπα, δηλαδή κανένα τραύμα, καμιά πληγή, αλλά να είναι γερό και ενός έτους, και αρσενικό! Έπρεπε να πληροί και τις τρεις προϋποθέσεις. Μάλιστα, το είχαν ξεχωρίσει από την πρώτη του μηνός, όπως ο Κύριος τους προσέταξε, αλλά το έσφαξαν στις 14 και το μεν σώμα του θα το έτρωγαν, με το δε αίμα του θα σφράγιζαν τις ανώφλια και τις παραστάδες των θυρών τους ώστε να μην εισέλθει ο άγγελος ο τιμωρός στο σπίτι τους.
Η ημέρα των αζύμων λοιπόν ήταν η Παρασκευή, η ημέρα όπου προετοιμάζονταν για τον εορτασμό και έσφαζαν τον αμνό για να τον φάγουν την ημέρα του Πάσχα, την 15η. Για τους Εβραίους η ημέρα ξεκινούσε από το βράδυ της προηγουμένης, η ημέρα δηλαδή της προετοιμασίας των υλικών, οπότε το βράδυ της Πέμπτης ημέρας όταν ο Κύριος δείπνησε με τους μαθητές του ήταν η αρχή της 14ης και έτρωγαν ακόμη ένζυμο άρτο. Δεν εόρτασε δηλαδή το Πάσχα των Εβραίων εκείνη τη φορά ο Κύριος όπως όλα τα προηγούμενα χρόνια διότι είχε έρθει ο καιρός, το πλήρωμα του χρόνου, να παραδώσει το Καινό Πάσχα, τη νέα λατρεία, την αληθινή, όπου ο Ίδιος ως αμνός θα είναι η βρώσις και η πόσις των πιστών. Και γι’ αυτό, κακώς οι Παπικοί και άλλοι αιρετικοί τρώνε άζυμο άρτο κατά τη Λειτουργία τους.
Οι μαθητές που ανέλαβαν την προετοιμασία του Δείπνου ήταν ο Πέτρος και ο Ιωάννης, που τους έστειλε σε κάποια πόλη, ίσως τη Βηθανία, όπου τον είδαμε να δειπνεί προηγουμένως να ετοιμάσουν τον χώρο ώστε να φάγει ο Κύριος μόνο με τους 12 μαθητές, και κανείς άλλος. Ο λόγος είναι ότι αυτοί αργότερα θα γίνονταν οι Απόστολοι της Εκκλησίας όπου θα παρέδιδαν το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας στους υπόλοιπους, το οποίο πρώτοι θα παρελάμβαναν από τα άχραντα χέρια του Ιδίου του Κυρίου και Θεού ημών Ιησού Χριστού. Δεν ήταν ένα απλό δείπνο, δηλαδή, αλλά μια χειροτονία παράλληλα στο καθήκον αυτό, της τελέσεως του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας.
Ο χώρος όπου τελέστηκε αυτό το δείπνο ήταν ένα υπερώο, δηλαδή ένας χώρος όχι ισόγειος, άρα σε σπίτι τουλάχιστον διώροφο και αρκετά μεγάλος ώστε να χωρέσει 13 άτομα. Τραπέζι όπως έχουμε εμείς σήμερα δεν υπήρχε, γι’ αυτό και ο Κύριος ἀνακλίθηκε μετά των μαθητών του ή ἀνέπεσε όπως διαβάζουμε στα ιερά ευαγγέλια. Δηλαδή, κάθονταν κάτω και όχι σε καρέκλες ή σε πάγκους. (Βέβαια, στην αγιογραφία επειδή υπάρχει η συσχέτιση πολλές φορές με αυτά που εμείς αντιλαμβανόμαστε κάποιοι αγιογράφοι το αποδίδουν σαν να κάθονταν σε κανονικό τραπέζι και σε κανονικά καθίσματα.)
Πριν λοιπόν αρχίσουν να τρώνε, ο Κύριος σηκώθηκε και αφού ζώστηκε πετσέτα όπως φαίνεται στις απεικονίσεις, έφερε λεκάνη και άρχισε να πλένει τα πόδια των μαθητών του. Το να πλένονται προτού καθίσουν να φάνε ήταν μια συνήθεια των Ιουδαίων που την τηρούσαν. Η διαφορά ήταν ότι ο καθένας πλενόταν μόνος του, ενώ τώρα ο Κύριος κάθεται και πλένει τα πόδια, το πιο βρώμικο μέρος απ’ όλο το σώμα του ανθρώπου αφού αυτό έρχεται σ’ επαφή με ακαθαρσίες και χώματα, και βρώμικα νερά ή τι άλλο υπάρχει στον δρόμο. Δεν τους έπλυνε δηλαδή τα χέρια, ή το κεφάλι. Αυτό το έκανε για δύο λόγους, τον έναν τον εξήγησε και ήταν ότι όλοι πρέπει να ταπεινώνομαστε ενώπιον των Χριστιανών αδελφών μας και να μη θέλουμε τιμές και δόξες, όπως είδαμε και στο σημερινό ευαγγέλιο (Ε΄ Νηστειών) να τους λέει καθοδόν προς τα Ιεροσόλυμα πολλές ημέρες νωρίτερα. Μάλιστα, τα λόγια που χρησιμοποιεί είναι ακριβώς τα ίδια: ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς· οἱ βασιλεῖς τῶν ἐθνῶν κυριεύουσιν αὐτῶν, καὶ οἱ ἐξουσιάζοντες αὐτῶν εὐεργέται καλοῦνται (Λουκ. κβ΄ 25). Τους υπενθυμίζει δηλαδή να μην προσπαθούν να διακρίνονται μεταξύ τους ποιος είναι ο καλύτερος, για δεύτερη φορά.
Πριν λοιπόν αρχίσουν να τρώνε, ο Κύριος σηκώθηκε και αφού ζώστηκε πετσέτα όπως φαίνεται στις απεικονίσεις, έφερε λεκάνη και άρχισε να πλένει τα πόδια των μαθητών του. Το να πλένονται προτού καθίσουν να φάνε ήταν μια συνήθεια των Ιουδαίων που την τηρούσαν. Η διαφορά ήταν ότι ο καθένας πλενόταν μόνος του, ενώ τώρα ο Κύριος κάθεται και πλένει τα πόδια, το πιο βρώμικο μέρος απ’ όλο το σώμα του ανθρώπου αφού αυτό έρχεται σ’ επαφή με ακαθαρσίες και χώματα, και βρώμικα νερά ή τι άλλο υπάρχει στον δρόμο. Δεν τους έπλυνε δηλαδή τα χέρια, ή το κεφάλι. Αυτό το έκανε για δύο λόγους, τον έναν τον εξήγησε και ήταν ότι όλοι πρέπει να ταπεινώνομαστε ενώπιον των Χριστιανών αδελφών μας και να μη θέλουμε τιμές και δόξες, όπως είδαμε και στο σημερινό ευαγγέλιο (Ε΄ Νηστειών) να τους λέει καθοδόν προς τα Ιεροσόλυμα πολλές ημέρες νωρίτερα. Μάλιστα, τα λόγια που χρησιμοποιεί είναι ακριβώς τα ίδια: ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς· οἱ βασιλεῖς τῶν ἐθνῶν κυριεύουσιν αὐτῶν, καὶ οἱ ἐξουσιάζοντες αὐτῶν εὐεργέται καλοῦνται (Λουκ. κβ΄ 25). Τους υπενθυμίζει δηλαδή να μην προσπαθούν να διακρίνονται μεταξύ τους ποιος είναι ο καλύτερος, για δεύτερη φορά.
Ο μόνος που αρνήθηκε προς στιγμήν αλλά μετενόησε ήταν ο Πέτρος, που έδειξε μια ψευτοταπείνωση στην αρχή, δηλαδή αρνήθηκε να τον πλύνει ο Κύριος ως δήθεν ανάξιο. Όμως, ο Κύριος ήθελε να του δείξει ότι αν δεν τον πλύνει εκείνος, ο Κύριος και Θεός, με το μυστήριο της μετανοίας και εξομολογήσεως, ένα πλύσιμο που μόνο αυτός μπορεί να κάνει, δεν θα μπορούσε ο Πέτρος να εισέλθει στον Παράδεισο και να είναι μαζί με τον Χριστό. Οπότε, ο Πέτρος μαζεύτηκε και άφησε τον Κύριο να του πλύνει τα πόδια. Προφανώς έπλυνε και τα πόδια του Ιούδα ο Κύριος με την ίδια πετσέτα, αλλά όπως ομολόγησε ο Ίδιος ο Ιούδας δεν μετενόησε και το πλύσιμο αποδείχθηκε αναποτελεσματικό από μόνο του. Άρα, αν ο άνθρωπος δεν θέλει να καθαρισθεί, η αμαρτία δεν φεύγει διότι η αμαρτία γεννιέται από τη θέληση του ανθρώπου να μην είναι σωστός απέναντι στον Θεό.
Αφού πάλι κάθισαν, σε μια στιγμή ο Κύριος παίρνει τον άρτο, τον ευλογεί τον μοιράζει σε κομμάτια και δίνει από ένα σε κάθε μαθητή, λέγοντας τα λόγια που λέει και ο ιερέας σήμερα σε κάθε λειτουργία πριν τη μεταβολή των τιμίων δώρων «Λάβετε, φάγετε· τοῦτό ἐστι τὸ σῶμά μου, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν διδόμενον». Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος προσθέτει προς εμάς και κάτι ακόμη «τὸ ὑπὲρ ὑμῶν κλώμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν», δηλαδή, αυτό που τεμαχίζεται για όλους εσάς (τους πιστούς) ώστε να έχετε με τη μετάληψή του «άφεση αμαρτιών». Αυτά τα λόγια που ακούμε δεν τα αναφέρουν οι ευαγγελιστές.
Και μετά, πήρε το ποτήριο με το κρασί, το ευλόγησε και έδωσε σε όλους να πιουν, λέγοντας πριν τους δώσει: «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες· τοῦτο γὰρ ἐστὶ τὸ αἷμά μου τὸ τῆς καινῆς διαθήκης τὸ περὶ πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν». Κι εδώ στη Θεία Λειτουργία το ακούμε λίγο διαφορετικά: Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες, τοῦτό ἐστι τὸ αἷμά μου, τὸ τῆς Καινῆς Διαθήκης, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν καὶ πολλῶν ἐκχυνόμενον, εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. Έχει προστεθεί δηλαδή το κομμάτι «τὸ ὑπὲρ ὑμῶν», που σημαίνει «για εσάς». Αυά τα λόγια θα πουν: «Πιείτε από αυτό το ποτήριο όλοι (από ένα ποτήριο, όχι ο καθένας με το δικό του ποτήρι!), αυτό είναι το αίμά μου, αυτό που χύνεται για να σφραγίσει την νέα συμφωνία μεταξύ Θεού και ανθρώπου, και σας παρέχει όταν το πίνετε άφεση αμαρτιών»
Άρα, λοιπόν, βλέπουμε ότι η οριστική συγχώρηση των αμαρτιών μας γίνεται κατά τη Θεία Κοινωνία αφού έχουμε προηγουμένως περάσει από το μυστήριο της μετανοίας και εξομολογήσεως, δηλαδή τον Ιερό Νιπτήρα.
Με αυτόν τον τρόπο μετελάμβαναν οι Χριστιανοί των πρώτων αιώνων, δηλαδή ξεχωριστά το Σώμα και ξεχωριστά το Αίμα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, μέχρι που για λόγους τάξεως στην Εκκλησία και αποφυγής περιστατικών όπου το Σώμα και το Αίμα του Χριστού έπεφτε χάμω ή δινόταν σε ανθρώπους ασεβείς, αυτά τα δύο δίνονται μαζί από τον ιερέα με τη λαβίδα που έχουμε σήμερα. Και γι’αυτό πρέπει να δίνονται από ένα ποτήριο και με μία λαβίδα!
Αφού λοιπόν συνέβησαν όλα τα παραπάνω μάς τονίζει ο ευαγγελιστής Ιωάννης ότι τον Κύριο τον έπιασε ταραχή και μαρτύρησε ότι κάποιος από τους μαθητές του θα τον προέδιδε και ότι αυτός είναι μαζί τους και τρώει, και μάλιστα ότι είχε βάλει το χέρι του μαζί με του διδασκάλου στο μπωλ με το ζουμί για να φάει, κάτι το οποίο έδειχνε έλλειψη σεβασμού προς το πρόσωπο του διδασκάλου που από τιμή πάντα έπαιρνε πρώτος και μόνος.
Προφανώς, με τη θεϊκή του φύση το γνώριζε αυτό, αλλά το μετέδωσε και στην ανθρώπινη, γι’ αυτό έχουμε και την ταραχή που εκδηλώνεται. Η θεϊκή φύση δεν γνωρίζει ταραχή, παραμένει πάντοτε απαθής και ατάραχη. Μετά τη μαρτυρία του άρχισαν και οι μαθητές να έχουν ταραχή και να αναρωτιούνται και ο Πέτρος είπε στον Ιωάννη που καθόταν δίπλα στον Κύριο να τον ερωτήσει. Κι εκείνος, πέφτοντας στο στήθος του τον ερώτησε. Ο Κύριος τού έδωσε απάντηση και του είπε πως είναι αυτός στον οποίον θα δώσει το ψωμί αλλά οι υπόλοιποι μαθητές δεν άκουσαν την απάντηση αυτή και γι’ αυτό όταν ο Κύριος είπε στον Ιούδα «αυτό που κάνεις, να το κάνεις γρήγορα» δεν κατάλαβαν ότι εννοούσε την προδοσία αλλά υπέθεταν διάφορα άλλα, σχετικά με αγορά τροφίμων για την εορτή του Πάσχα ή άλλο τι. Δεν φαντάζονταν δηλαδή ότι η προδοσία είχε ήδη συντελεστεί και ότι απέμενε μόνοη παράδοση του Χριστού και η σύληψή του. Υπέθεταν, μπορούμε να θεωρήσουμε, ότι θα γινόταν κάποια στιγμή στο μέλλον.
Και τώρα βλέπουμε με ποιον τρόπο ο Θεός, που γνώριζε τα σχέδια των Εβραίων να τον συλλάβουν κάποια στιγμή μετά τον εορτασμό του Πάσχα, τούς αναίρεσε τα σχέδια και παραδόθηκε όταν Εκείνος το ήθελε, ώστε να σταυρωθεί την ημέρα που Εκείνος είχε ορίσει και τελικά να γίνουν όλα όπως Εκείνος τα ήθελε και όχι όπως τα κανόνιζαν οι Ιουδαίοι, ώστε να φανεί και να αποδειχθεί ότι τίποτα δεν μπορεί να ακυρώσει το σχέδιο του Θεού. Όταν, λοιπόν, είπε στον Ιούδα να φύγει, ο Ιούδας σηκώθηκε από το τραπέζι και έφυγε.
Όλα τα παραπάνω αγιογραφούνται ωσάν να έγιναν όλα μαζί, αν και είχαν διαφορά χρόνου στις εικόνες του Μυστικού Δείπνου. Ο Ιωάννης αναπεσών στο στήθος του διδασκάλου, ο Πέτρος να δείχνει προς τον Ιωάννη, ο Ιούδας να απλώνει το χέρι προς τη γαβάθα (τρυβλίον όπως λέγεται)
Σε ορισμένες εξαιρετικές εικονογραφήσεις έχουμε και τον Ιούδα που αποχωρεί και φεύγει προς το σκοτάδι, γιατί όχι μόνο έξω ήταν νύκτα αλλά και διότι το φως το αληθινό είναι ο Χριστός, ενώ εκεί που πήγαινε υπήρχε μόνο το σκότος στο οποίο κατοικεί ο διάβολος.
