Η Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα ονομάζεται «της Τυροφάγου» επειδή είναι η τελευταία μέρα που τρώμε γαλακτοκομικά.
Από την Καθαρά Δευτέρα ξεκινάει η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής. Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι επειδή οι Χριστιανοί «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά από τα πάθη και τις αμαρτίες. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες (μέχρι την Μεγάλη Εβδομάδα), όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.
Αυτή η μέρα μάς υπενθυμίζει ότι οι άνθρωποι έχασαν τότε τον Παράδεισο (δηλαδή, ότι ο Αδάμ και η Εύα διώχτηκαν από τον Παράδεισο για την ανυπακοή τους), όπως λέει ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, διότι περιφρόνησαν την εντολή της νηστείας. Εμείς μπορούμε να μπούμε στη Βασιλεία του Θεού, αν τηρήσουμε την εντολή της νηστείας, όπως, φυσικά και όλες τις υπόλοιπες εντολές του Θεού.
Η νηστεία είναι εντολή του Θεού. Είναι η μία από τις δύο πρώτες εντολές που έδωσε στον Αδάμ μέσα στον Παράδεισο. Συγκεκριμένα, του είπε: «να μην φάει από τον καρπό του δέντρου της γνώσεως του καλού και του κακού».
Ο Μέγας Βασίλειος αναφέρει για τη Νηστεία: «Όταν ο Θεός είπε “Δεν θα φάγετε” στους πρωτοπλάστους, τους έβαλε νόμο νηστείας και εγκρατείας. Εάν η Εύα δεν έτρωγε από τον καρπό του δένδρου εκείνου, δεν θα είχαμε ανάγκη σήμερα από τη νηστεία. Επειδή δε νηστεύσαμε, διωχθήκαμε από τον Παράδεισο. Ας νηστέψουμε λοιπόν, για να μπούμε πάλι σε Αυτόν».
Σε περιόδους νηστείας, η σωματική Νηστεία πρέπει να συνδυάζεται με την πνευματική νηστεία, δηλαδή με περισσότερη προσευχή και μελέτη της Αγίας Γραφής, καθώς και άλλων χριστιανικών βιβλίων, με το να κάνουμε λιγότερες αμαρτίες, με Εξομολόγηση και Θεία Κοινωνία. Ο Μέγας Βασίλειος είπε ότι νηστεύουμε από την τροφή, αλλά δίνουμε μεγαλύτερο βάρος στην πνευματική νηστεία. Πιο συγκεκριμένα είπε: «Αληθινή νηστεία δεν είναι μόνο να μη τρώμε ορισμένα φαγητά, αλλά και η απαλλαγή από τα πάθη και τις αμαρτίες. Να μην αδικήσεις κανέναν. Να συγχωρήσεις τον πλησίον σου σε περίπτωση που σου προξένησε λύπη ή αν σου δημιούργησε κάποιο πρόβλημα». Όπως επίσης, να μην αντιμιλάμε, να μην ζηλεύουμε, να μην κατακρίνουμε κ.ά.
