Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Φεραίος (Βελεστίνο, 1757 – Βελιγράδι, 24 Ιουνίου 1798) ήταν Έλληνας συγγραφέας, πολιτικός, στοχαστής και επαναστάτης. Θεωρείται εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
O Ρήγας γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας (όπου ευρίσκετο η αρχαία πόλη Φεραί) το 1757. «Ρήγας» είναι το βαπτιστικό του όνομα, το οποίο ήταν πολύ συνηθισμένο τότε στην περιοχή της Μαγνησίας. Ο Ρήγας, γνωστός στο Βελεστίνο ως γιος του Κυρίτση, όταν βρέθηκε στο γειτονικό Πήλιο, μαθητής, έγινε εκεί περισσότερο γνωστός ως «Ρήγας Βελεστινλής». Πήρε λοιπόν και κράτησε το Βελεστινλής ως επώνυμο, και σε όλα τα έργα του υπογράφεται «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός».
Το Βελεστίνο, εύφορη περιοχή της Θεσσαλίας και κόμβος συγκοινωνιών, ήταν κατοικημένο από πολλούς Τούρκους. Στους χριστιανικούς μαχαλάδες τους οι Έλληνες ζούσαν μια δύσκολη ζωή, εκτεθειμένοι σε καθημερινούς κινδύνους. Ο Ρήγας ήταν ίσως από ευκατάστατη οικογένεια γι’ αυτό και τον έστειλαν στο γειτονικό Πήλιο να μάθει γράμματα. Στη Ζαγορά του Πηλίου λειτουργούσε τότε το καλύτερο σχολείο της περιοχής.
Ο Ρήγας βρήκε εκεί καλούς δασκάλους και πήρε την καλύτερη μόρφωση που μπορούσε να πάρει τότε ένας φιλομαθής Θεσσαλός. Διδάχθηκε τα «καλά γράμματα» της εποχής, αλλά και κάποιες «επιστημονικές» γνώσεις. Ο Ρήγας ήταν 12 χρονών περίπου, όταν ξέσπασαν τα Ορλωφικά (1769-1774), και επηρεάστηκε από τις φοβερές αντεκδικήσεις των Τούρκων που κατέβαιναν να καταπνίξουν τις επαναστατικές κινήσεις των ραγιάδων. Λέγεται ότι μετά την αποφοίτησή του από το σχολείο της Ζαγοράς, διετέλεσε και δάσκαλος για ένα χρόνο στο γειτονικό χωριό Κισσός (1774). Όταν βελτιώθηκαν λίγο οι συνθήκες μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, ξανάνοιξαν οι δρόμοι και άρχισε το εμπόριο με το εξωτερικό, πήρε κι ο Ρήγας τον δρόμο της ξενιτιάς. Πολλοί Πηλιορείτες ταξίδευαν τότε και ήταν άριστα εγκατεστημένοι στην Κωνσταντινούπολη. Έτσι και ο Ρήγας φεύγει και πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη, όπου μαθαίνει ξένες γλώσσες και αυξάνει τις γνώσεις του κοντά στους Φαναριώτες.
Αργότερα, εγκαταστάθηκε στη Βλαχία, όπου υπήρχε κάποια ελευθερία και γειτνίαζε με την Ευρώπη. Εκεί διορίστηκε γραμματέας του ηγεμόνα της Βλαχίας Νικολάου Καρατζά. Το 1788 έχει ένα μεγάλο κτήμα με πολλά υποστατικά, κοπάδια κ.λπ. Με τις πνευματικές και τις άλλες του ικανότητες κατόρθωσε να σταδιοδρομήσει στις παραδουνάβιες Ηγεμονίες και να αναδειχθεί. Ήταν 30 χρονών περίπου και ήταν ήδη ευκατάστατος, γνωστός στην «καλή κοινωνία» των Φαναριωτών και σε άλλους ευκατάστατους κύκλους.
Το 1790 ο Ρήγας είχε την ευκαιρία να βρεθεί για 6 περίπου μήνες στη Βιέννη. Ο Ρήγας ως συνοδός και διερμηνέας ενός Βαρώνου της περιοχής, έζησε μαζί του την μεγάλη ζωή της Βιέννης και είχε εκεί υψηλές γνωριμίες. Το πρώτο μέλημα όμως του Ρήγα, μόλις έφθασε στη Βιέννη, ήταν να κατευθυνθεί στα εκεί τυπογραφεία και να παραδώσει για έκδοση τα χειρόγραφα 2 βιβλίων που έφερνε μαζί του. Το πρώτο ήταν το «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» και το δεύτερο βιβλίο «Φυσικής Απάνθισμα».
Βλέπω το απόσπασμα από ταινία αφιερωμένη
στον Ρήγα Φεραίο.
Ο Ρήγας αναπτύσσει την εποχή αυτή ηγετικές πρωτοβουλίες, ικανός να εμπνέει και να συναρπάζει· είναι συνάμα ο πολιτικός νους μιας Επανάστασης μεγάλων διαστάσεων, ο οποίος σκέπτεται όχι μόνον τα πρώτα, αλλά και τα επόμενα βήματά της.
Ο Ελληνικός λαός και όλοι οι συνυπόδουλοι λαοί, που θα αποτινάξουν τον ζυγό του Σουλτάνου, έπρεπε να εγκαθιδρύσουν και να οργανώσουν την ελεύθερη δημοκρατική πολιτεία τους. Αυτό ακριβώς απασχολούσε την σκέψη του Ρήγα και αυτό προετοίμαζε.
Πριν ξεκινήσει από την Βιέννη για να κατέβει στην Ελλάδα το 1797, τυπώνει μυστικά σε χιλιάδες αντίτυπα την Διακήρυξη. Τα κιβώτια με τα επαναστατικά έντυπα στάλθηκαν, ως εμπορεύματα δήθεν, από την Βιέννη στην Τεργέστη, λιμάνι τότε της Αυστρίας. Και ενώ είχε πάρει διαβατήριο από την αυστριακή αστυνομία με σκοπό να κατέβει στην Ελλάδα, όταν φθάνει και ο ίδιος στην Τεργέστη συλλαμβάνεται έπειτα από προδοσία του Έλληνα εμπόρου Δημητρίου Οικονόμου. Η αυστριακή αστυνομία μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε αντιληφθεί την επαναστατική κίνηση του Ρήγα.
Η δράση και η σύλληψη του Ρήγα σε αναπαράσταση.
(Πατήστε το κουμπί δίπλα στο ηχείο να δείτε τα βίντεο σε πλήρη οθόνη)
Έτσι ο Ρήγας συλλαμβάνεται και αρχίζουν οι ανακρίσεις. Ισχυρή φρουρά παρέλαβε, σιδηροδεμένους, τον Ρήγα και εφτά συντρόφους του από τις φυλακές της Βιέννης, τους οδήγησε στο Σεμλίνο, παραδουνάβιο φρούριο της Αυστρίας τότε, και αργότερα τους παρέδωσε στο αντικρινό φρούριο του Βελιγραδίου, στον εκεί Τούρκο διοικητή.
Ύστερα από 40 περίπου μέρες βασανιστηρίων, ήρθε το σχετικό φιρμάνι από την Κωνσταντινούπολη και τους στραγγάλισαν και πέταξαν τα κορμιά τους στον Δούναβη (1798).
Ο Ρήγας χαρακτηρίζεται εθνεγέρτης, διότι με τον Θούριο του «Ως πότε παλικάρια», την Χάρτα του και το Σύνταγμά του συνέβαλε σημαντικά στην αφύπνιση των συνειδήσεων των σκλαβωμένων Ελλήνων. Τόνωσε το ηθικό τους, πως με τις δικές τους δυνάμεις θα αποκτήσουν την πολυπόθητη ελευθερία και τους δίδαξε τον τρόπο με τον οποίο θα την αποκτούσαν.
Γρήγορη επανάληψη σε εικόνες
Η χάρτα της Ελλάδας
Το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο του, το οποίο προετοίμαζε για αρκετά χρόνια ο Ρήγας και ερχόταν με πολλές προσδοκίες να τυπώσει στην Βιέννη ήταν η μεγάλων διαστάσεων «Χάρτα της Ελλάδος. Η «Χάρτα της Ελλάδος» ήταν ένα μνημειώδες εκδοτικό επίτευγμα για την εποχή της, ένα μεγαλόπνοο έργο καμωμένο με μοναδική υπομονή και πολύχρονη μελέτη, και δεν ήταν παρά ένας ιστορικός και γεωγραφικός πίνακας που παρουσίαζε τον αρχαίο, μεσαιωνικό και νέο Ελληνισμό μαζί με άφθονα στοιχεία αρχαιογνωσίας. Υπενθυμίζονταν σημαντικά ιστορικά γεγονότα, αντιπαραθέσεις, πόλεμοι, νίκες κατά των αλλοφύλων, στρατηγικές μαχών, κάστρα, πόλεις και υπολείμματα της ένδοξης πατρογονικής κληρονομιάς που ήταν εκεί για να διδάξουν και να αφυπνίσουν συνειδήσεις. Ένας μοναδικός θησαυρός πατριδογνωσίας που κινητοποιούσε αποτελεσματικά την μνήμη και την συνείδηση των ραγιάδων. Παράλληλα, ο Ρήγας το 1797 τύπωσε και μία χαλκογραφία με την «εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου», πλαισιωμένη με τα πρόσωπα των τεσσάρων αρχιστρατήγων του, του Πτολεμαίου, του Κάσσανδρου, του Σέλευκου και του Αντίγονου. Η εικόνα και από μόνη της ήταν ικανή να πυροδοτήσει τις σχετικές μνήμες για τον Μεγαλέξανδρο των λαϊκών παραδόσεων και των θρύλων, που ήταν ο αμείλικτος τιμωρός των Ασιατών και αναμόχλευε στο συλλογικό υποσυνείδητο των υποδούλων το όραμα για τον ξεσηκωμό και την βίαιη απομάκρυνση των Τούρκων από τα πάτρια εδάφη.
Ας αναφερθεί επίσης η εύστοχη παρατήρηση της καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρίας Μαντουβάλου ότι: «Ο Ρήγας είχε σχέδια που κανείς πριν από τον Αλέξανδρο δεν συνέλαβε. Ο Ρήγας περπάτησε πάνω στα χνάρια του Αλέξανδρου. Αυτό ήθελε να μας πει. Το καταλάβαμε επιτέλους. Αλλά ο Ρήγας «για κακή τύχη» έφυγε γρήγορα, όπως και ο Αλέξανδρος».
Νέα Πολιτική Διοίκησις
Το φθινόπωρο του 1797, οπότε είχε ολοκληρωθεί ο κύκλος των θεωρητικών αυτών αναζητήσεων, ο Ρήγας προχώρησε στην εκτύπωση των επαναστατικών εντύπων σε αρκετές χιλιάδες αντίτυπα. Το επανασταστικό μανιφέστο του Ρήγα ήταν ένα τετρασέλιδο σε μεγάλο σχήμα φύλλου, αρκετά πυκνά τυπωμένο, και ξεκινούσε με τα συνθήματα που την εποχή εκείνη δονούσαν την παγκόσμια κοινότητα «Ελευθερία –Ισοτιμία – Αδελφότης» και έφερε τον τίτλο «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας». Περιείχε την «Επαναστατική Προκήρυξη», τα «Δίκαια (= Δικαιώματα) του Ανθρώπου», το «Κυρίως Σύνταγμα» και έκλεινε με τον «Θούριο».
Η επαναστατική προκήρυξη
Η «Επαναστατική Προκήρυξη» ήταν ένας εμπνευσμένος και φλογερός λόγος αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού και ανάκτησης της ελευθερίας.
Τα δικαιώματα του ανθρώπου
Ακολουθούσε το κείμενο με τα «Δίκαια (=Δικαιώματα) του Ανθρώπου» που περιλάμβανε 35 άρθρα. Στο άρθρο 22 είναι διατυπωμένο το ιδεώδες αυτό με μεστό και ουσιαστικό τρόπο: «Ὅλοι, χωρὶς ἐξαίρεσιν, ἔχουν χρέος νὰ ἠξεύρουν γράμματα. Ἡ Πατρίς ἔχει νὰ καταστήσῃ σχολεῖα εἰς ὅλα τὰ χωρία διὰ τὰ ἀρσενικὰ καὶ θηλυκὰ παιδία. Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπή, μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη». Με την κορύφωση του άρθρου 35 κλείνει η συγκλονιστική αυτή διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου: «Ὅταν ἡ Διοίκησις βιάζῃ, ἀθετῇ, καταφρονῇ τὰ δίκαια τοῦ λαοῦ καὶ δὲν εἰσακούῃ τὰ παράπονά του, τὸ νὰ κάμῃ τότε ὁ λαὸς ἢ κάθε μέρος τοῦ λαοῦ ἐπανάστασιν, νὰ ἀρπάζῃ τὰ ἄρματα καὶ νὰ τιμωρήσῃ τοὺς τυράννους του, εἶναι τὸ πλέον ἱερὸν ἀπὸ ὅλα τὰ δίκαιά του καὶ τὸ πλέον ἀπαραίτητον ἀπὸ ὅλα τὰ χρέη του».
Το Κυρίως Σύνταγμα
Ακολουθούσε το «Κυρίως Σύνταγμα» της υπό θεμελίωση επικρατείας που με τα 124 άρθρα οραματιζόταν ένα κράτος που θα έφερε την ονομασία «Ελληνική Δημοκρατία» και το οποίο θα απλωνόταν σε όλην τη σφαίρα επιρροής του ελληνικού πολιτισμού από τον Δούναβη μέχρι τα νησιά της Μεσογείου και από την Αδριατική και το Ιόνιο έως την Μικρά Ασία.
Ο Θούριος
Το επαναστατικό μανιφέστο ολοκληρωνόταν στην τέταρτη σελίδα με τον «Θούριο»: «Ὡς πότε, παλληκάρια, νὰ ζῶμεν στὰ στενά». Ο «Θούριος» δεν ήταν το πολεμικό εμβατήριο της στρατιωτικής σύγκρουσης, αλλά η έμμετρη επαναστατική προκήρυξη και το σάλπισμα του ξεσηκωμού .Ο «Θούριος» γράφτηκε μετά τις νίκες των Γάλλων, τον Σεπτέμβριο του 1796, ή ενδεχομένως λίγο νωρίτερα.
