Τον Φεβρουάριο του 1821, ήλθε στη Μονή Εσφιγμένου ο άρχοντας των Σερρών, Εμμανουήλ Παππάς, με την εντολή να προχωρήσει στην εξέγερση όλης της Μακεδονίας.
Αυτός ξεσήκωσε και τους Αγιορείτες, με απώτερο στόχο την κατάληψη της Θεσσαλονίκης, στην οποία θα συμμετείχαν επίσης καράβια από την Ύδρα και τις Σπέτσες. Στη διάρκεια των συζητήσεων με τους Αγιορείτες έφτασε η τρομερή είδηση του απαγχονισμού του Πατριάρχου Γρηγορίου Ε’ από τους Τούρκους, γεγονός που τους οδήγησε να ξεπεράσουν κάθε δισταγμό για τη συμμετοχή στην Επανάσταση. Στις 22 Απριλίου οι Ψαριανοί απέστειλαν, μετά από αίτηση των Αγιορειτών, δύο πλοία, που περιπολούσαν από τον Θερμαϊκό μέχρι το Άγιον Όρος. Αυτά πυρπόλησαν ένα τουρκικό καράβι στη θάλασσα κάτω από τη Μονή Ξηροποτάμου. Τον Μάιο του 1821 κηρύχθηκε, με επίσημη τελετή στο Πρωτάτο, η Επανάσταση του Αγίου Όρους και ο Εμμανουήλ Παπάς αναγνωρίστηκε από τους μοναχούς ως αρχιστράτηγος της Μακεδονίας. Οι μοναχοί της αθωνικής πολιτείας ήταν τότε περίπου 3.000.
Οι Αγιορείτες μετέφεραν με τα καΐκια τους κανόνια και πολεμοφόδια στους μαχόμενους επαναστάτες στον Πολύγυρο, έσκαβαν οχυρωματικά χαντάκια, απέστελλαν τρόφιμα, έδιναν χρήματα για την Επανάσταση, κατασκεύαζαν πυρίτιδα και πρόσφεραν πολλές ακόμη πολύτιμες υπηρεσίες στον Αγώνα.
Περίπου 1.500 μοναχοί οπλίστηκαν, με καπετάνιο τον Ηγούμενο της Μονής Εσφιγμένου -ενός από τα αρχηγεία των επαναστατών- Ευθύμιο. Μαζί με τους άλλους επαναστάτες προσέβαλαν διάφορες θέσεις Τούρκων στη Χαλκιδική. Στις περιοχές εκείνες είχαν συγκεντρωθεί περί τις 50.000 Οθωμανών, εκ των οποίων από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο του 1821 σκοτώθηκαν πάνω από 20.000. Πρωταγωνιστικό ρόλο από πλευράς Αγιορειτών έπαιξε, εκτός από τον Εσφιγμενίτη Ευθύμιο, και ο Νικηφόρος Ιβηρίτης.
Ο πόλεμος κράτησε επτά μήνες. Στην προέλασή τους προς τη Θεσσαλονίκη, οι Αγιορείτες πολέμησαν γενναία, κυρίευσαν τα χωριά της Χαλκιδικής στον δρόμο τους και γρήγορα πλησίασαν την πόλη. Στην πεδιάδα όμως του Λαγκαδά περικυκλώθηκαν από τους Τούρκους, που ήταν αριθμητικά υπέρτεροι (10.000), με τακτικό στρατό και ιππικό. Βλέποντας ότι τα ελληνικά πλοία δεν έρχονταν για να απειλήσουν τη Θεσσαλονίκη από τη θάλασσα και ότι δεν έφτανε και η βοήθεια που περίμεναν από τη Χαλκιδική, οι Αγιορείτες έσπασαν τον τουρκικό κλοιό.
Άλλοι από αυτούς μαζί με τον Εμμανουήλ Παππά μπήκαν στην Κασσάνδρα, ενώ οι υπόλοιποι γύρισαν πίσω στο Άγιον Όρος μετά από πορεία οκτώ ημερών. Η τελική καταστολή της Επανάστασης της Μακεδονίας είχε ως αποτέλεσμα μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές στην ιστορία του Αγίου Όρους, καθώς η 9ετής κατοχή του από τον τουρκικό στρατό που ακολούθησε, επέφερε αναρίθμητα υλικά και ηθικά δεινά. Ο Παπάς, που είχε καταφύγει στο Άγιο Όρος, σώθηκε φεύγοντας προς την Ύδρα, αλλά εξέπνευσε εν πλω. Η επανάσταση της Χαλκιδικής έληξε οριστικά με την παράδοση του Αγίου Όρους, τον Ιανουάριο του 1822. Οι Μακεδόνες επαναστάτες και οι χίλιοι και πλέον μοναχοί του Αγίου Όρους που πήραν τα όπλα επί έξι περίπου μήνες απασχόλησαν μεγάλο αριθμό τουρκικών δυνάμεων. Στην περιοχή είχαν συγκεντρωθεί 50.000 Οθωμανοί, εκ των οποίων έχασαν τη ζωή τους περίπου 20.000. Έτσι, δόθηκε ο απαραίτητος χρόνος, για να εδραιωθεί η Επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο.
Βλέπω το βίντεο:
Εμμανουήλ Παπάς και Επανάσταση στο Άγιον Όρος!