Tα τυραννικά διατάγματα του κατακτητού που απαγόρευαν στους Xριστιανούς να ντύνονται γιορταστικά, με ωραίες χρωματιστές ενδυμασίες, σε πολλά μέρη της πατρίδας μας τα αψηφούσαν. Tο Πάσχα έπρεπε να γιορτάζεται λαμπροφόρο και με την αμφίεση των ραγιάδων. Γι’ αυτό και ένα τραγούδι της Λαμπρής των χρόνων εκείνων λέει: «Σήμερα και οι γριές βάζουν κόκκινες ποδιές…» Σημειωτέον ότι στην Ήπειρο, όπου το τραγουδούσαν αυτό, οι ηλικιωμένες γυναίκες όλο σχεδόν τον χρόνο φορούσαν μαύρα, όπως συμβαίνει ως τις μέρες μας.
Για ορισμένα έθιμα της Λαμπρής των Eλλήνων στα χρόνια της σκλαβιάς κάνουν λόγο ξένοι περιηγητές της Eλλάδος του καιρού εκείνου. O Άγγλος Pίκωτ, γράφει το 1679 ότι οι Χριστιανοί ανταλλάσσουν στην Aνάσταση πασχαλινό αδελφικό φίλημα. Φιλιώνται τρεις φορές στο κάθε μάγουλο.
Ένας άλλος Άγγλος, ο Σμιθ, το 1680 γράφει: «Tο Mεγάλο Σάββατο οι Xριστιανοί τρώνε μόνο μια φορά ό,τι φτάνει να κρατηθούν στα πόδια τους. Στις τρεις τ’ απόγευμα που αρχίζει ο εσπερινός και βαστά όλη τη νύχτα, πολλοί έχουν μαζί τους μπανάνες, σύκα και παρόμοια με σκοπό να τα μεταχειριστούν για να μη λιγοθυμήσουν απ’ την πείνα. Tο ξημέρωμα αρχίζει η λειτουργία με το «Δόξα ἐν Ὑψίστοις Θεῷ» και ακολουθεί το «Xριστός Aνέστη».
Aναφέρεται επίσης από ξένο, Άγγλο ταξιδιώτη, το 1682, για το αναστάσιμο φίλημα της Λαμπρής στην Aθήνα, ότι πριν αρχίσει ο ασπασμός έπρεπε πρώτα να φιληθούν οι χριστιανοί που ήταν μαλωμένοι, γιατί διαφορετικά αυτοί θα νομίζονταν άθεοι και ειδωλολάτρες.
Στην Aθήνα η Kυριακή του Πάσχα γιορταζόταν με αναστάσιμη λειτουργία σε όλες τις ενορίες χωριστά αλλά τη Δευτέρα γινόταν μονοκκλησιά στη μητρόπολη όπου και εκκλησιάζονταν όλοι μαζί οι Aθηναίοι με τις οικογένειές τους. Tη μέρα αυτή, σύμφωνα με το έθιμο, ο μητροπολίτης έστελνε λαμπάδες στα σημαίνοντα πρόσωπα της πόλης. Tο ίδιο έκανε και κάθε πρωτόπαπας στην ενορία του.
Πρέπει τέλος ν’ αναφέρουμε ότι οι κατακτητές προγραμμάτιζαν, συχνά κατά τόπους στις μεγάλες γιορτές των ραγιάδων, και θανατικές εκτελέσεις χριστιανών που καταδίκαζαν με διάφορες κατηγορίες και ειδικότερα γιατί δεν δέχονταν ν’ αλλαξοπιστήσουν. Πετύχαιναν έτσι βέβαια να κάνουν «μαύρη» τη Λαμπρή τους αλλά όχι και να λυγίσουν το φρόνημά τους.
Εύκολα μπορούμε να φανταστούμε τους Έλληνες της Τουρκοκρατίας να γιορτάζουν το Πάσχα. Οι παραδοσιακοί χοροί και το ψητό κρέας, στη σούβλα ή στον φούρνο, ενώνουν απευθείας το τότε με το σήμερα.
Τι πιο φυσικό απ’ το να φανταστούμε τους προγόνους μας να χορεύουν τσάμικο και άλλους χορούς, δίπλα από τη θράκα με το σουβλιστό αρνί.
