Ο Νομός Αττικής αποτελούσε για πολλά χρόνια νομό της Ελλάδας. Αρχικά υπήρξε μέρος του νομού Αττικής και Βοιωτίας που συστάθηκε με την διοικητική διαίρεση του 1833. Αποτέλεσε ξεχωριστό νομό για πρώτη φορά στο διάστημα 1899-1909 και για δεύτερη φορά το 1943 με τον οριστικό διαχωρισμό του νομού Αττικής και Βοιωτίας (ΦΕΚ 223Α/26-7-1943). Το 1964 αποσπάστηκε από τον νομό ο δήμος Πειραιώς με τους γειτονικούς του δήμους από την επαρχία Αττικής του νομού Αττικής καθώς και τα νησιά του Αργοσαρωνικού, την Τροιζηνία και τα νησιά Κύθηρα και Αντικύθηρα συγκροτώντας τον νομό Πειραιώς. Το 1972 ο νομός Πειραιώς καταργήθηκε και ενώθηκε ξανά με τον νομό Αττικής (ΦΕΚ 66Α – 08/05/1972).
Η Αττική συνορεύει στα δυτικά με το νομό Κορινθίας, στα βόρεια με το νομό Βοιωτίας και στα νοτιοδυτικά με το νομό Αργολίδας, ενώ στα νότια και ανατολικά βρέχεται από τον Σαρωνικό κόλπο και τον Νότιο Ευβοϊκό κόλπο και στα δυτικά από τον Κορινθιακό.
Μεγαλύτερη πόλη της Αττικής είναι η Αθήνα που συνήθως συμπεριλαμβάνεται μαζί με το πολεοδομικό της συγκρότημα που αποτελείται απο την Αθήνα, τον Πειραιά και πλήθος προαστίων. Άλλες σημαντικές πόλεις είναι η Σαλαμίνα, η Ελευσίνα, τα Μέγαρα, το Κορωπί και η Νέα Μάκρη.
Τα βουνά της Αττικής είναι ο Υμηττός, το ανατολικό τμήμα των Γερανείων, το νότιο τμήμα του Κιθαιρώνα, η Πάρνηθα (το ψηλότερο βουνό της Αττικής), το Αιγάλεω, το Ποίκιλο και η Πεντέλη.
Το Αιγάλεω είναι όρος της Αττικής. Χωρίζεται σε δύο μεγάλες οροσειρές, το Αιγάλεω και την επέκτασή του, το Ποικίλο Όρος. Το μέγιστο υψόμετρο ανέρχεται στα 468 μέτρα, ενώ τα πετρώματά του είναι κυρίως ασβεστολιθικά. Μεταξύ των ομαλών κορυφών δημιουργούνται μικρά οροπέδια και λαγκάδια, τα οποία διασχίζονται από πλήθος χωματόδρομων.
Η ονομασία του όρους Αιγάλεω προέρχεται από τα συνθετικά «αίγα» (που σημαίνει γίδα, κατσίκα) και «λεώς» (που είναι αντέκταση του λαός). Η ερμηνεία που δίνεται στο όνομα είναι «Λαός των Κατσικιών», καθώς οι πρώτοι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής έβοσκαν τα ζωντανά τους στο όρος. Το ουσιαστικό κλίνεται ως εξής: Το Αιγάλεω, του Αιγάλεω, το Αιγάλεω, το Αιγάλεω. Κατ’ άλλη ετυμολογία, η λέξη ετυμολογείται από τις λέξεις «αίγες» = κύματα, και «λάας»= πέτρα, λίθος βράχος. Είναι δηλαδή ο βράχος στον οποίο χτυπούν τα κύματα.
Το Ποικίλο Όρος είναι χαμηλό βουνό (446 μ.) της Αττικής. Εκτείνεται σε μήκος 11 χλμ. με κατεύθυνση από ΝΔ προς ΒΑ, μεταξύ του Όρους Αιγάλεω (χωρίζονται απ’ τη Λεωφόρο Αθηνών) και της Πάρνηθας, και αποτελεί το φυσικό όριο ανάμεσα στο Λεκανοπέδιο Αθηνών και το Θριάσιο Πεδίο.
Το Πεντελικό (ή Πεντέλη) είναι το δεύτερο ψηλότερο όρος της Αττικής, με μέγιστο υψόμετρο 1.109 μέτρων. Έχει σχήμα πυραμίδας και οριοθετείται από το λεκανοπέδιο των Αθηνών στα νοτιοδυτικά, την πεδιάδα του Μαραθώνα στα βορειοανατολικά και την κοιλάδα της Μεσογαίας στα νότια, ενώ ανατολικά βρέχεται από τον Κόλπο των Πεταλιών. Ο Βριλησσός, όπως αποκαλείτο αρχικά, σύμφωνα με ιστορικά ντοκουμέντα αλλά και τη σημερινή του όψη χαρακτηρίζεται από τα λευκά και σκληρά του πετρώματα, αλλά και τα πλούσια πευκοδάση που τον περιβάλλουν σε χαμηλότερο υψόμετρο, καθώς και τα δροσερά νερά που αναβλύζουν προς πάσα κατεύθυνση.
Η Πάρνηθα (παλαιότερα Πάρνης) είναι βουνό της Αττικής, βόρεια των Αθήνων, με συνολική έκταση 300 περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα και ψηλότερη κορυφή την Καραβόλα (1.413 μ). Καλύπτεται από πεύκα στα χαμηλότερα και από έλατα στα υψηλότερα σημεία της. Ένα σημαντικό της τμήμα απαρτίζει τον ομώνυμο Εθνικό Δρυμό, ο οποίος ιδρύθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα 644 του 1961. Έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000, αποτελεί σημαντική περιοχή για τα πουλιά (SPA) και έχει ανακηρυχθεί τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.
Ο Υμηττός είναι βουνό της Αττικής. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του λεκανοπεδίου της Αθήνας. Υψώνεται μεταξύ του λεκανοπεδίου Αττικής και των Μεσογείων με κατεύθυνση από Β. προς Ν. από τη δίοδο του Αγίου Ιωάννου του Κυνηγού καταλήγοντας πάνω από τη Βούλα και τη Βάρη. Με μήκος 23 χιλιόμετρα και με το πλάτος του να ποικίλλει από 4 έως 6 χιλιόμετρα καλύπτει έκταση 80.000 στρεμμάτων.
Ποτάμια του Νομού Αττικής είναι ο Ασωπός (που έχει τις πηγές του στον Κιθαιρώνα και τον είδαμε στον νομό Βοιωτίας), ο Ιλισσός (θαμμένος), ο Κηφησός, ο Ηριδανός (θαμμένος) και ο Ερασίνος.
Ο Ασωπός είναι ποταμός που διατρέχει τα σύνορα των Νομών Βοιωτίας και Αττικής. Οι κύριες πηγές του ποταμού βρίσκονται στον Κιθαιρώνα ενώ στην πορεία του συμβάλλουν και άλλα ρεύματα που προέρχονται από τους ορεινούς όγκους μεταξύ Πάρνηθας και Δερβενοχωρίων. Έχει συνολικό μήκος 57 χιλιόμετρα και διέρχεται από το Συκάμινο, τον Ωρωπό, το Σχηματάρι τον Άγιο Θωμά και τα Οινόφυτα, ώσπου χύνεται στον Νότιο Ευβοϊκό Κόλπο.
Ο Ερασίνος είναι ποταμός της Αττικής που βρίσκεται στην περιοχή των Μεσογείων. Σχηματίζεται στην περιοχή της Παιανίας από συμβολή ρεμάτων που ρέουν από τον Υμηττό. Στην συνέχεια ρέει ανατολικά και εκβάλλει στον Νότιο Ευβοϊκό κόλπο στην περιοχή της Βραυρώνας. Στις όχθες του βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος της Βραυρώνας. Λίγο πριν εκβάλλει στην θάλασσα τα νερά του λιμνάζουν και διαμορφώνουν έλη με αποτέλεσμα η περιοχή να αποτελεί σημαντικό υδροβιότοπο της Ανατολικής Αττικής.
Ο Ηριδανός ήταν ποταμός της Αρχαίας Αθήνας, συγκεκριμένα παραπόταμος του Ιλισού. Πήγαζε από τον Λυκαβηττό και διέσχιζε την αρχαία πόλη των Αθηνών από ανατολικά προς στα δυτικά. Αν και αποτελούσε έναν από τους πρώτους ποτάμιους κλάδους της αρχαίας Αθήνας, το αποτέλεσμα των παρεμβάσεων, λόγω των ανθρώπινων αναγκών με το πέρασμα των χρόνων, ήταν η πλήρης εξαφάνιση του ποταμού κάτω από επιχωματώσεις και κατασκευές. Σήμερα είναι ορατή μόνο η κοίτη του ποταμού, πλάτους δύο μέτρων, στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού (δίπλα στην Ιερά Πύλη), η οποία διασχίζει τον χώρο των ανασκαφών (νεκρόπολη Κεραμεικού) από ανατολικά στα δυτικά για περίπου 200 μέτρα.
Ο Ιλισός, ή Ιλισσός, Ειλισσός και σε επιγραφές του 5ου αιώνα π.Χ. Ηιλισός, είναι ο ένας από τους δύο ποταμούς της Αθήνας που πηγάζει από τις βορειοδυτικές πλαγιές του Υμηττού και διερχόμενος νοτιοανατολικά μέσα από το λεκανοπέδιο της Αττικής καταλήγει στον φαληρικό όρμο. Ο Πλάτωνας τον αποκαλούσε «ὑδάτιον», γιατί στέρευε το καλοκαίρι.
Ο ποταμός κυλούσε κατά μήκος και εξωτερικά των τειχών της Αθήνας. Απέναντι από το Στάδιο, προκειμένου να υπάρχει πρόσβαση σε αυτό, υπήρχε πέτρινο γεφύρι με δυο τόξα, το οποίο καταστράφηκε στα τέλη του 18ου αιώνα. Στις όχθες και κατά μήκος του ποταμού υπήρχαν επίσης πολλά ιερά και δημόσια οικοδομήματα μεταξύ των οποίων το Ολυμπιείο, το Πύθιο, το Παναθηναϊκό στάδιο, το Ηρακλείο (Κυνόσαργες) κ.ά. Απέναντι δε από τη σημερινή εκκλησία της Αγίας Φωτεινής υπήρχε η κρήνη Καλλιρρόη.
Από την αρχαιότητα και μέχρι τον 20ό αιώνα ο Ιλισός δεν εξέβαλε στη θάλασσα, αλλά ήταν παραπόταμος του Κηφισού, με τον οποίο συνέβαλε βόρεια του σημερινού Μοσχάτου. Κατά τη διάρκεια των έργων κάλυψης το ποτάμι εξετράπη και δημιουργήθηκε νέα κοίτη, κάτω από την Οδό Παναγή Τσαλδάρη στα όρια των Δήμων Μοσχάτου και Καλλιθέας, η οποία εκβάλλει στο μέσο του φαληρικού όρμου.
Ο Κηφισός είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Αττικής με μήκος 27 χιλιόμετρα. Πηγάζει από το φυσικό κόμβο της Πεντέλης δυτικά της Εκάλης και ανατολικά των Θρακομακεδόνων και της Πάρνηθας και διχοτομεί την πρωτεύουσα μέχρι την εκβολή του στο Φαληρικό όρμο, στον Σαρωνικό. Πριν την εκβολή του στο Φαληρικό όρμο συναντάται με τον Ιλισό. Το ποτάμι σε πολύ μεγάλο μέρος του είναι περιορισμένο ή θαμμένο.
Ο νομός έχει τις εξής λίμνες: λίμνη Μαραθώνος (τεχνητή), λίμνη Βουλιαγμένης, λίμνη Κουμουνδούρου και τη λίμνη Μπελέτσι.
Η λίμνη Μπελέτσι είναι μία μικρή λίμνη που βρίσκεται σε υψόμετρο 600 μέτρων περίπου στις ανατολικές πλαγιές της Πάρνηθας, στην περιοχή Αγία Τριάδα της κοινότητας Αφιδνών, βορειοδυτικά της ομώνυμης κορυφής Μπελέτσι. Πρόκειται για τεχνητή λίμνη η οποία δημιουργήθηκε με δαπάνες των Γεωργίου Νάστου και Αθανασίου Πάντου τη διετία 1973-75 ως αποθεματικό δυναμικό νερού για έργα που τότε κατασκεύαζαν στη περιοχή αλλά και ως μελλοντικό βιότοπο. Η λίμνη Μπελέτσι αποτελεί σημαντικό υδροβιότοπο της περιοχής καθώς απαντώνται αποδημητικά πουλιά όσο και μόνιμα νηκτικά (πάπιες, κύκνοι), ψάρια, κυρίως κυπρίνοι και χέλια. Επίσης ζουν στη λίμνη αρκετές νεροχελώνες, κυρίως οι λεγόμενες νεροχελώνες με κόκκινα μάγουλα.
Η Λίμνη του Μαραθώνα είναι μία τεχνητή λίμνη που δημιουργήθηκε με σκοπό τη συγκέντρωση νερού για την ύδρευση της Αθήνας. Σχηματίσθηκε από την ανέγερση του Φράγματος του Μαραθώνα στη συμβολή των χειμάρρων Χαράδρου και Βαρνάβα και σε απόσταση μερικών χιλιομέτρων από την κωμόπολη Μαραθώνας Αττικής.
Η Λίμνη του Μαραθώνα ήταν το κυριότερο απόθεμα νερού για την ύδρευση της Αθήνας από το 1931, οπότε άρχισε να δίνει νερό, μέχρι το 1959. Το 1959 άρχισε να λειτουργεί σύνδεση παροχής από τη λίμνη Υλίκη, ενώ από το 1981 το περισσότερο νερό για την ύδρευση της ελληνικής πρωτεύουσας προέρχεται από την τεχνητή Λίμνη του Μόρνου. Σήμερα πλέον όλο το νερό της Λίμνης Μαραθώνα δεν θα επαρκούσε παρά μόνο για λίγες ημέρες υδροδοτήσεως της Αθήνας.
Η έκταση της λίμνης με το νερό στο ύψος του υπερχειλιστή είναι 2,45 τετρ.χιλιόμετρα (2450 στρέμματα) και το μέγιστο βάθος της είναι 54 μέτρα.
Η λίμνη Κουμουνδούρου είναι λίμνη της Αττικής στα όρια των δήμων Χαιδαρίου και Ασπροπύργου. Πρόκειται ουσιαστικά για λιμνοθάλασσα, καθώς βρίσκεται στο επίπεδο της θάλασσας, πολύ κοντά στις BA ακτές του κόλπου της Ελευσίνας.
Η Λίμνη της Βουλιαγμένης είναι φυσική υφάλμυρη λίμνη με ιαματικές ιδιότητες που βρίσκεται στη Βουλιαγμένη της Αττικής. Εντάσσεται στις περιοχές Natura 2000 και έχει χαρακτηριστεί τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλους.
Η λίμνη βρίσκεται στο νότιο άκρο του Υμηττού, κοντά στη θάλασσα. Βρίσκεται μέσα σε μια ελλειψοειδή κοιλότητα με μήκος 260 μέτρα και πλάτος 145 μέτρα. Η λίμνη βρίσκεται μισό μέτρο ψηλότερα από την επιφάνεια της θάλασσας. Τα νερά της προέρχονται από βάθος 50 με 100 μέτρα και έχουν θερμοκρασία από 22°C μέχρι 29°C, υποδεικνύοντας ότι σε κάποιο βάθος επικοινωνεί με το ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου. Επίσης, η λίμνη τροφοδοτείται από μια πηγή γλυκού νερού σε βάθος 17 μέτρων. Στη λίμνη καταλήγει ένα υπόγειο σπήλαιο που επικοινωνεί με τη θάλασσα με διάφορες στοές.
Οι πεδιάδες της Αττικής είναι η πεδιάδα της Ελευσίνας και η πεδιάδα στα Μεσόγεια, πολύ εύφορες πεδιάδες και οι δυο.
Πάμε να εντοπίσουμε αυτά που διαβάσαμε από
πάνω στον παρακάτω χάρτη!
