– Ο Βασίλειος ο Μέγας, ένας από τους Τρείς Ιεράρχες, γεννήθηκε το 329 στην Καισάρεια της Καππαδοκίας και ήταν γιος του ρήτορα (δικηγόρου στην εποχή τους) Βασιλείου και της Εμμέλειας. Η οικογένεια, εκτός από τον Βασίλειο, είχε άλλα οκτώ ή εννέα παιδιά. Ο Γρηγόριος, ο μετέπειτα σπουδαίος θεολόγος, γνωστός ως Γρηγόριος Νύσσης ήταν ένα από αυτά. Η γιαγιά του, Μακρίνα, ήταν κόρη χριστιανού μάρτυρα και η μητέρα του, Εμμέλεια, δίδαξαν την χριστιανική πίστη σε όλα τους τα παιδιά, μαζί και στον Βασίλειο.
– Μετά τα πρώτα σχολικά χρόνια στη πατρίδα του, στάλθηκε στο Βυζάντιο για περισσότερες σπουδές.
– Το 351 πήγε και στην Αθήνα, όπου ήκμαζαν ακόμη τα γράμματα και οι τέχνες. Σπούδασε ρητορική, αστρονομία, ιατρική, φιλοσοφία, γεωμετρία, φυσική κ.ά. Στην Αθήνα γνωρίστηκε με τον Ιουλιανό τον Παραβάτη, μεγάλο πολέμιο του Χριστιανισμού, και τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, με τον οποίο συνδέθηκε με μια ιερή και ισόβια φιλία.
– Όταν τελείωσε τις σπουδές του στην Αθήνα επέστρεψε στην Καισάρεια, όπου άσκησε το επάγγελμα του ρήτορα, όπως και ο πατέρας του.
– Επισκέπτηκε την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, τη Μεσοποταμία και τη Συρία, για να γνωρίσει τους ασκητές και να σπουδάσει τον μοναχισμό. Τόσο πολύ του άρεσε η αυστηρή ασκητική ζωή, ώστε πήγε στον Πόντο και έζησε μόνος στην έρημο για μια πενταετία (357-362).
– Είχε διαλέξει τον μοναχισμό αλλά η μοίρα είχε άλλα σχέδια. Ο θάνατος του επισκόπου Καισαρείας Ευσέβιου και η απαίτηση του λαού της Καισαρείας να τον διαδεχθεί ο Βασίλειος, τον ανάγκασε να επιστρέψει στην Καισάρεια.
– Έμεινε για εννέα χρόνια επίσκοπος Καισαρείας και άφησε σπουδαίο έργο. Ίδρυσε μια σειρά από φιλανθρωπικά ιδρύματα, που έγιναν γνωστά ως «Βασιλειάδα».
Τα έργα του κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες:
Δογματικά συγγράμματα
α) «Ανατρεπτικός του Απολογητικού του δυσσεβούς Ευνομίου». Αποτελείται από τρία βιβλία και καταφέρεται ενάντια του αρχηγού των Ανομοίων Ευνομίου.
β) «Προς Αμφιλόχιον, περί του Αγίου Πνεύματος». Επιστολική πραγματεία προς τον επίσκοπο Ικονίου Αμφιλόχιο σχετικά με το Άγιο Πνεύμα.
Ασκητικά συγγράμματα
α) «Τα Ηθικά». Συλλογή 80 ηθικών κανόνων.
β) «Όροι κατά πλάτος». Περιέχει 55 κεφάλαια με θέμα γενικές αρχές του μοναχισμού.
γ) «Όροι κατ’ επιτομήν». Περιέχει 313 κεφάλαια που αναφέρονται στην καθημερινή ζωή των μοναχών.
δ) «Περί πίστεως».
ε) «Περί κρίματος».
στ) «Περί της εν παρθενία αληθούς αφθορίας». Έργο σχετικό με την παρθενική ζωή.
Ομιλίες
Ορισμένες από τις ομιλίες του είναι:
α) «Εις την Εξαήμερον». Συλλογή 9 ομιλιών με θέμα τη δημιουργία του κόσμου.
β) «Εις του Ψαλμούς». Συλλογή 18 ομιλιών με αφορμή το περιεχόμενο των Ψαλμών του Δαυίδ.
γ) «Περί του ουκ έστιν αίτιος του κακού ο Θεός».
δ) «Περί πίστεως».
ε) «Κατά Σαβελλιανών, Αρείου και Ανομοίων».
στ) «Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων». Το διασημότερο από τα κείμενα του Βασιλείου, στο οποίο πραγματοποιεί προσπάθεια γεφύρωσης μεταξύ χριστιανικής και κλασσικής παιδείας.
ζ) «Προτρεπτικός εις το άγιον βάπτισμα».
η) «Εις το πρόσεχε σεαυτώ».
θ) «Προς Πλουτούντας».
ι) «Εν λιμώ και αυχμώ».
ια) «Εις την μάρτυρα Ιουλίτταν και περί ευχαριστίας».
Επιστολές
Σώζονται 365 επιστολές με το όνομα του Μεγάλου Βασιλείου, που καλύπτουν την εικοσαετία από την επιστροφή του στην Καισάρεια από την Αθήνα έως και το θάνατό του.
Ἦχος α’.
Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος σου, ὡς δεξαμένην τὸν λόγον σου·
δι’ οὗ θεοπρεπῶς ἐδογμάτισας, τὴν φύσιν τῶν ὄντων ἐτράνωσας,
τὰ τῶν ἀνθρώπων ἤθη κατεκόσμησας. Βασίλειον ἱεράτευμα,
Πάτερ Ὅσιε· πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.